Լենինի նման` «պլոմբած» վագոնով․ Սկակովը խոսել է Սյունիքի «ճանապարհային միջանցքի» մասին
Հայաստանի Սյունիքի մարզով անցնող հնարավոր տրանսպորտային միջանցքը կարող է ենթադրել միայն բեռների տեղափոխում երկաթուղով և ոչ ավելին։ Այս մասին Sputnik Արմենիային տված հարցազրույցում ասաց Ռուսաստանի Գիտությունների ակադեմիայի Արևելագիտության ինստիտուտի փոխտնօրեն Ալեքսանդր Սկակովը։ Սկակովի կարծիքով ՝ այս փուլում Ադրբեջանը ձգտում է ամրապնդել անցած պատերազմի արդյունքները։ Սակայն ապագայում Բաքուն ձգտելու է էլ ավելի շատ բան ստանալ՝ ռուս խաղաղապահների դուրսբերում և Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ լիակատար վերահսկողություն։
«Եվ, իհարկե, մտադիր է ստանալ ճանապարհը (Սյունիքի տարածքով,– խմբ․)։ Դա առավելագույնն է, ինչ նա ուզում է։ Բայց այն, ինչ ուզում է և այն, ինչ արդյունքում կստանա, իհարկե, տարբեր բաներ են»,-ասաց Սկակովը։
Մեկնաբանելով այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքի» հարցը, որի մասին այդքան հաճախ են խոսում Բաքվում, փորձագետը նշեց, որ Սյունիքի մարզով հիմա միայն բեռների տեղափոխում է հնարավոր:
«Միայն տրանսպորտային միջանցք և ուրիշ ոչինչ։ Բեռնափոխադրումներ երկաթուղով։ Դա անել կարելի է։ Հիշո՞ւմ եք, թե ինչպես էր Լենինը Մոսկվա գնում։ «Պլոմբած» վագոնով։ Միայն այդպես։ Ոչ մի ուղևորափոխադրության, որևէ այլ բանի շարժման (օրինակ՝ ավտոմեքենաների) մասին խոսք անգամ լինել չի կարող։ Դա ակտուալ չէ»,-վստահ է Սկակովը։
Դրա հետ մեկտեղ նա չի կարծում, որ դա չի հանգեցնի Հայաստանի ինքնիշխանության կրճատման. միջանցքի անվտանգության համար պատասխանատու կլինեն ռուս սահմանապահները։
Գուցե ապագայում այդ ճանապարհը լիարժեք գործարկվի, բայց դա կլինի 50 տարի հետո, երբ նոր սերունդներ կմեծանան, իսկ առայժմ նման բան չի կանխատեսվում։ Ընդ որում, այս հարցում իրավիճակի բարենպաստ զարգացումն ուղղակիորեն կախված է նաև Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումից։
«Վաղ թե ուշ կբարձրացվի Ղարաբաղի ապագայի հարցը, բայց հիմա բոլորն ուզում են դնել այն հեռավոր դարակում և այսօր այդ մասին չմտածել»,-նկատեց փորձագետը։
Նա վստահ է, որ ռուս խաղապահներն Արցախում կմնան ոչ թե 5 տարի, այլ շատ ավելի երկար՝ 15, 20, գուցե անգամ 30 տարի։ Թեև Բաքվում, իհարկե, դա ոմանց դուր չի գա։
«Երբ բարձրացվի կարգավիճակի հարցը, հարկ կլինի ինչ-որ ուրիշ լուծումներ փնտրել։ Հասկանալի է, որ Ղարաբաղի հնարավորություններն արդեն այն չեն, ինչ պատերազմից առաջ, և տարածքների փոխանակումը կարգավճակի հետ արդեն անհնար է։ Բայց կարող է ինչ-որ այլ խաղ լինել։ Մասնավորապես, երկու համաշխարհային պատերազմներից հետո կիրառվում էր այնպիսի գաղափար, ինչպիսին է «կոնդոմինիումը (համատեղ տիրապետում,– խմբ.)»,-ասաց Սկակովը։
Այսինքն, ըստ Սկակովի, երեք կողմերը կարող են պատասխանատու լինել որևէ տարածքի համար։ Ղարաբաղի դեպքում որպես նման երկրներ կարող են հանդես գալ, օրինակ, Հայաստանը, Ռուսաստանը, Ադրբեջանը (առանց Թուրքիայի, իհարկե)։
Պատմության մեջ նման հակամարտությունների կարգավորման դեպքեր եղել են։ Այս համատեքստում նա օրինակ բերեց անցած հարյուրամյակի 90-ական թվականներին օսերի և ինգուշների միջև առկա հակամարտությունները, ինչպես նաև հիշեցրեց Չեչնիայի իրադարձությունների մասին։ Հիմա այդ շրջաններում իրավիճակը կայուն է։
«Հուսով եմ, որ այստեղ էլ կհաջողվի կարգավորել հարաբերությունները։ Բայց դրա համար, առաջին հերթին, տարիներ կամ տասնամյակներ են հարկավոր, և երկրորդ՝ ինչ-որ մեկը, ով կկարողանա անել դա «վերևից»։ Ուղղակի կօգնի մարդկանց հաշտվել, միասին ապրել։ Եթե դա կկարողանա անել Ռուսաստանը՝ շատ լավ։ Կկարողանա՞ դա անել ԱՄՆ-ն։ Կասկածում եմ»,-ասաց Սկակովը։
Եթե երկու երկրների կառավարությունների մակարդակով համաձայնություն լինի, գործընթացն ավելի հեշտ կընթանա։
Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանի զինված ուժերի ստորաբաժանումների ներխուժմանը Գեղարքունիք և Սյունիք, ապա այս թեման, ըստ փորձագետի, նոր չէ. սահմանագծման խնդիրն առկա է ողջ հետխորհրդային տարածքում: Այդպիսի խնդիր կա Ռուսաստանի և Վրաստանի, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի, Ադրբեջանի և Վրաստանի միջև։
«Մի կիլոմետր այս կողմ, մի կիլոմետր այն կողմ։ Այդ ամենը անելը դժվար չէ, բայց Բաքվի համար դա առևտուր անելու, իր խաղադրույքները բարձրացնելու ևս մեկ առիթ է»,-ասաց Սկակովը։
Նրա խոսքով՝ նույնը վերաբերում է նաև հայ գերիների վերադարձին հայրենիք։ Ադրբեջանը փորձում է Հայաստանից լրացուցիչ զիջումներ ստանալ ամեն տեղ, որտեղ դա հնարավոր է։
Ադրբեջանցի զինվորականները մայիսի 12-ից գտնվում են Հայաստանի Սյունիքի մարզի Սև լճի շրջանում՝ փորձելով ամրապնդվել հայկական տարածքների հաշվին: Նմանատիպ իրավիճակ է ստեղծվել նաև Գեղարքունիքի մարզում՝ Վարդենիսի մերձակայքում։ Պարբերաբար միջադեպեր են տեղի ունենում պետական սահմանի տարբեր հատվածներում։ Մայիսի 25-ին տեղի ունեցած փոխհրաձգության արդյունքում ՀՀ ԶՈւ պայմանագրային զինծառայող է զոհվել:
