Բաքուն վտանգավոր խաղ է խաղում. թե որքան լարված են հարաբերությունները Իրանի և Ադրբեջանի միջև
Politnavigator.net-ը գրում է, որ Թեհրանում լուրջ միջադեպ է տեղի ունեցել Ադրբեջանի դեսպանատան վրա հարձակման տեսքով, որը հանգեցրել է Բաքվի ողջ դիվանագիտական կորպուսի հետկանչմանը։ Ադրբեջանական կողմն այդպիսով փաստացի մեղադրել է իրանական կողմին ահաբեկչության իրականացման մեջ, ինչը վկայում է երկու երկրների միջև հարաբերությունների կտրուկ վատթարացման մասին։Իրանական հրապարակումները լիովին հերքում են իշխանությունների մասնակցությունը ահաբեկչությանը։ Ենթադրվում է, որ ահաբեկիչը այդ հանցագործությունը կատարելու համար ունեցել է զուտ ընտանեկան և կենցաղային դրդապատճառներ։ Թեհրանի քրեական դատախազության ղեկավար Քազի Շահրիարին ասել է, որ նախնական հետաքննությունը ցույց է տալիս, որ այս մարդը Թեհրանում Ադրբեջանի Հանրապետության դեսպանատան վրա հարձակվել է անձնական պատճառներով։ «Հարձակվողը նախնական հետաքննության ընթացքում պնդում է, որ Թեհրանում Ադրբեջանի Հանրապետության դեսպանատան վրա հարձակման իր շարժառիթը լիովին անձնական է եղել»,- ասել է դատավոր Շահրիարին։
etedaal.ir հրապարակումը մի փոքր այլ վարկած է տալիս. հարձակվողն ասել է, որ ինքն է իրականացրել այդ զինված արշավանքը նկատի ունենալով այն փաստը, որ ադրբեջանցի դիվանագետները բռնել են իր կնոջը՝ փաստացի առևանգել նրան։ «Նախաքննության ընթացքում ամբաստանյալը հայտարարել է, որ «այս տարվա ապրիլին կինը գնացել է Թեհրանում Ադրբեջանի դեսպանատուն և այդպես էլ տուն չի վերադարձել, ոչ մի պատասխան չի եղել դեսպանատուն այցերի ընթացքում»:
Իրանական մեկ այլ հրատարակություն՝ entekhab.ir-ը, մանրամասնել է, որ Ադրբեջանի դեսպանատան աշխատակիցները հրաժարվել են պատասխանել տղամարդուն, և նա որոշել է կրակել: Նաև հարձակվողի որդին նաև ասել է, որ հարձակման պահին ինքը եղել է մեքենայում և նշել է, որ «կապի մեջ է եղել մոր հետ, որը Ադրբեջանում է»:
Թվում է, թե իրանական կողմը բոլոր մանրամասներն է ներկայացրել և հրապարակել, սակայն ադրբեջանական իշխանամետ մամուլն անմիջապես սկսել է հրապարակել թշնամական նյութեր, դատապարտել Թեհրանին և նույնիսկ մեղադրել ահաբեկչությանը աջակցելու մեջ։
Այսպես, oxu.az թերթը «Իրանը ցանկանում է խուսափել պատասխանատվությունից, հարձակում Ադրբեջանի դեսպանատան վրա» հոդվածում նշել է. «Իրանական հատուկ ծառայությունների ահաբեկչության նպատակը Ադրբեջանի դեսպանատան բոլոր աշխատակիցներին, առանց բացառության, մահապատժի ենթարկելն էր, ովքեր այդ պահին գտնվում էին շենքում։ Եվ միայն դեսպանատան անվտանգության աշխատակիցների խիզախության շնորհիվ, որոնցից մեկն իր կյանքը տվեց ու նահատակվեց, ավելի մեծ ողբերգություն չեղավ։ Դիվանագիտական ուղիներով APA-ին հասած տեղեկատվության համաձայն՝ Թեհրանի ոստիկանապետի հայտարարությունն ամբողջությամբ անհիմն է, դեսպանատան վրա հարձակումը ահաբեկչական գործողություն է։ Իրանը պատասխանատվությունից խուսափելու համար խեղաթյուրում է միջադեպի էությունը՝ ահաբեկչությունն անվանելով ենթադրյալ ընտանեկան և կենցաղային հողի վրա կատարված միջադեպ»։
Ադրբեջանական մեկ այլ հրապարակում՝ report.az-ը, էլ ավելի հեռուն է գնացել, ինչն արտացոլվել է անգամ հոդվածի վերնագրում, որտեղ գրված է եղել, որ «Իրանը դիմել է ահաբեկչության»։ Նյութն ինքնին վկայում է այն մասին, որ մշտական սպառնալիքներ են եղել դեսպանատան հասցեին, և իրադարձությունն ինքնին դարձել է Իրանի անվտանգության ուժերի պլանավորված գործողություն: «Հնարավոր է, որ միջադեպը նախապես ծրագրված է եղել Իրանի կառավարության մասնագիտացված կառույցների կողմից»,- գրում է լրատվական գործակալությունը։ Հոդվածի հեղինակ Սադրուդին Իսմայիլովը նաև եզրակացրել է, որ իրանական ոստիկանությունը միտումնավոր թուլացրել է դեսպանատան անվտանգությունը և դեպքի վայրից բացակայել է, երբ տեղի է ունեցել հարձակումը։ Եվ հետո գալիս է այն եզրակացությունը, որ Իրանը իբր ահաբեկչության բույն է և նույնիսկ ահաբեկչությանը աջակցող գլխավոր երկրներից մեկը։
Նման կոշտ պնդումը հիմնավորելու համար ադրբեջանական լրատվամիջոցները գործնականում կրկնել են Թեհրանի հասցեին Վաշինգտոնի և Թել Ավիվի մեղադրանքները որպես օրինակ բերելով Իսլամական հեղափոխությունից հետո ԱՄՆ-ի և Սաուդյան Արաբիայի դեսպանատների ճակատագիրը:
Այս ամենն ավելի է բարդանում նրանով, որ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը տեղի ունեցածն անվանել է ահաբեկչություն։ «Մենք պահանջում ենք, որ ահաբեկիչները պատժվեն», - ընդգծել է նա հայտարարությունում։
Հատկանշական է նաև այն, որ Բաքուն վազել է բողոքելու ոչ թե Անկարային, Մոսկվային կամ Պեկինին՝ խնդրելով իրավիճակի կարգավորման միջնորդ ծառայություններ, այլ ՆԱՏՕ-ին։ Օրինակ, ՆԱՏՕ-ում ադրբեջանական պատվիրակության ղեկավար Ջաֆար Հուսեյնզադեն ասել է, որ դա Իրանի կողմից արտերկրում ադրբեջանական դիվանագիտական ներկայացուցչությունների վրա հինգերորդ հարձակումն է։
Ընդհանուր առմամբ, իհարկե, ոչինչ չի կարելի բացառել, բայց Բաքվում արևմտյան և իսրայելական քարոզչության թեզերի կրկնությունը շատ բանի մասին է խոսում և ցույց է տալիս ԵՄ-ից և Ամերիկայից աջակցություն ստանալու ցանկություն: Իլհամ Ալիևը լավ հարաբերություններ ունի նաև Իսրայելի հետ, ինչն արտահայտվում է վերջին ղարաբաղյան պատերազմի ժամանակ օգտագործված զենքի գնմամբ։
Նման մեղադրանքները և մամուլում կրքերի սրվածությունը խոսում են այն լուրջ հակասությունների մասին, որոնք կարող են արտահայտվել միմյանց դեմ ինչպես տեղեկատվական, այնպես էլ քաղաքական սաբոտաժի տեսքով։ Այսպիսով, 2022 թվականի նոյեմբերի 7-ին Իրանի իշխանությունները հայտարարեցին Շիրազում տեղի ունեցած ահաբեկչությանը Ադրբեջանի քաղաքացիների մասնակցության մասին, որի հետևանքով զոհվեց 15 մարդ։ Իսկ մինչ այդ՝ ամռանը, իրանամետ ակտիվիստները գրավել էին Լոնդոնում Ադրբեջանի դեսպանատունը։
Երկու երկրների հարաբերությունների սառեցման պատճառներից մեկն էլ այն է, որ ավելի վաղ ադրբեջանական հատուկ ծառայությունները Իրանի հյուսիսում փորձել են խաղալ անջատողական և բողոքի տրամադրությունների վրա հուսալով ադրբեջանական սփյուռքում «Մեծ Ադրբեջան»-ի ազգայնականություն առաջացնել, իսկ Թեհրանը, ի պատասխան, ձգտում է Բաքվում ակտիվացնել շիա իսլամական շարժումը և համապատասխան սպառնալիք ստեղծել Ալիևի գլխավորած իշխող վերնախավի համար։
Հիշեցնենք, որ 2022 թվականին և՛ Իրանը, և՛ Ադրբեջանը՝ Թուրքիայի հետ միասին, զորավարժություններ են անցկացրել միմյանց հետ սահմանին, ինչը փոխադարձ մեղադրանքների ֆոնին կարող է հանգեցնել զինված էսկալացիայի։ Կարևոր քայլ էր այն, որ Իրանի առաջին դեմքերը միանշանակ հայտարարեցին, որ չեն հանդուրժի Հայաստանի սահմանների փոփոխությունները և թույլ չեն տա նրա տարածքների օկուպացումը։ Իրանցիները նաև լարված արձագանքեցին ադրբեջանցի «բնապահպանների» կողմից Արցախի ներկայիս շրջափակմանը։ Երկրների միջև առճակատման ներկայիս աճը մեծապես պայմանավորված է Հարավային Հայաստանով Զանգեզուրի ցամաքային միջանցք ճեղքելու Անկարայի և Բաքվի փորձերով։ Ադրբեջանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի կլանումը և Երևանի վերածումը Թուրքիայի, ինչպես նաև Արևմուտքի պրոտեկտորատի, սպառնում են ինչպես ՆԱՏՕ-ի Իրանի հյուսիսային սահմաններին հայտնվելուն, այնպես էլ հյուսիսային կենսական նշանակության տրանսպորտային ճանապարհի արգելափակմանը, որով զգալի քանակությամբ Իրանական արտահանումն անցնում է:
Բնականաբար, նման պայմաններում Թեհրանը կգնա ցանկացած սրացման և նույնիսկ կձեռնարկի իր հատուկ ռազմական հատուկ գործողությունը, որպեսի կանխի Հայաստանի վերջնական հանձնումը և հյուսիսային սահմանի խզումը։ Ընդ որում Իրանի համար ձեռնտու չէ տարածաշրջանից Ռուսաստանին դուրս մղելն ու խաղաղապահներին ու ռուսական զորքերը դուրս բերելը։ Եվ այս իրավիճակում երկու երկրները հանդես են գալիս որպես դաշնակիցներ Հարավային Կովկասում, որպեսզի կանխեն առկա ստատուս քվոյի կործանումը։
Իհարկե, նրա մեջ ինչ տեղի ունեցավ չի կարելի մեղադրել Թեհրանին, քանի որ չկա որևէ ապացույց, որ դա միտումնավոր է եղել, բայց այն, ինչ տեղի ունեցավ տեղեկատվական դաշտում այս իրադարձության շուրջ, հատկապես ադրբեջանական մամուլում և դիվանագիտական առաքելությունը հետ կանչելուց հետո ցույց է տալիս, թե որքան լարված են հարաբերությունները երկու պետությունների միջև։ Չի կարելի բացառել հետագա սրացումը, այդ թվում բաց ռազմական հակամարտությունը մի իրավիճակում, երբ Հայաստանի ղեկավարությունը պատրաստվում է զիջել դիրքերը և կապիտուլյացիայի գնալ:
Ուստի, եթե Ադրբեջանի իշխող վերնախավը հրաժարվելով հետագա էքսպանսիայի ծրագրերից զիջումների չգնա Իրանին և չընդունի տարբեր կողմերից Բաքու ուղարկվող ազդանշանները, ապա դա, բնականաբար, մոտ ապագայում հղի կլինի նրա համար վատ հետևանքներով։
