Հանդուրժող Ադրբեջանից ինչո՞ւ են հայերը լքել Բաքուն ու Սումգայիթը, ինչի՞ է պատրաստվում Ադրբեջանը՝ Հայաստանի հետ հաշտությա՞նը, թե՞ նրա կործանմանը
realtribune.ru-ն գրում է, որ անհնար է խոսել հանդուրժողականության և բազմամշակութայնության ավանդույթների մասին 1949 թվականին Խանլարից ասորիների վտարման, ինչպես նաև Սումգայիթում (1988) և Բաքվում (1990) հայերի ջարդերի ֆոնին: Նման հիշեցում է արել պատմաբան Վլադիմիր Ռուժանսկին իր հոդվածում։2022 թվականի փետրվարի 3-ին STMEGI կայքում հրապարակվել է հոդված խոսուն վերնագրով. «Իլհամ Ալիև. բազմամշակութայնությունը Ադրբեջանի ազգային ավանդույթն է»։ Այդ հրապարակումը նվիրված է եղել Ադրբեջանի պաշտոնական տոնին՝ ադրբեջանցի երիտասարդության օրվան։ Այս իրադարձության պատվին կազմակերպված երիտասարդական համաժողովում բացման խոսքով հանդես է եկել Ադրբեջանի ներկայիս նախագահը։ Ինչպես երևում է հոդվածից, Ադրբեջանը հատկապես հպարտ է իր հանդուրժողականությամբ և բազմամշակութայնությամբ։ Այնուամենայնիվ այստեղ պետք է նշել, որ Ադրբեջանում հանդուրժողականությունն ու բազմամշակութայնությունը յուրովի են հասկանում։ Ֆինանսներ չխնայելով Խոջալուի ողբերգությանը նվիրված տարատեսակ միջոցառումների համար (որի պատասխանատվությունը Բաքվում դնում է հայկական կողմի վրա)` Ադրբեջանը լռում է Սումգայիթի և Բաքվի ջարդերի, ինչպես նաև Ղարաբաղում հայ հանճարների ստեղծած համաշխարհային նշանակության մշակութային ժառանգության ավերածությունների մասին։ Եվ եթե Բաքվում այդքան հանդուրժող և բազմամշակութային են, ապա որտե՞ղ են բաքվահայերը, որոնք բավականին շատ բան են արել այդ երկրի համար: Եվ, ուշադրություն դարձրեք, խոսքը հարյուր հազարավոր մարդկանց մասին է, որոնցից շատերը սերնդեսերունդ են ապրել Բաքվում: Որպես հրեա, ես անմիջապես այդ ամենը կապում եմ եվրոպական երկրներում Հոլոքոստի հետ, երբ նացիստները հայտարարում էին. «Բոլորի համար լավ է լինելու, բացի հրեաներից»։
Ի դեպ, եթե Ադրբեջանն այդքան հանդուրժող և բազմամշակութային երկիր է, ապա ինչո՞ւ 1990-ականների սկզբին հրեաները զանգվածաբար արտագաղթեցին այնտեղից։ Ինչ վերաբերում է Բաքվի քարոզիչների հերթական հայտարարություններին հայերի այլատյացության և հակասեմականության մասին, ապա այդ հայտարարությունները անհիմն են և իրականության հետ կապ չունեն։ Հայերը բազմիցս են օգնության ձեռք մեկնել այլ ժողովուրդներին՝ եզդիներին, հույներին, ասորիներին, ռուսներին և այդ թվում հրեաներին: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին Հայաստանը հյուրընկալել էր պաշարված Լենինգրադի երեխաներին։ Հոլոքոստի ժամանակ իրենց սիրելիներին կորցրած հրեաները նույնպես ապաստան են գտել Հայաստանում։
Հայաստանում երբեք հրեական ջարդեր կամ նույնիսկ հրեաների հալածանքներ չեն եղել ո՛չ Ռուսական կայսրության, ո՛չ էլ խորհրդային իշխանության տարիներին։ Ավելին, այնտեղ, չնայած տնտեսական դժվարություններին, հրեաները ցարիզմի օրերին ավելի ազատ են շնչել, քան այլ վայրերում: Այս մասին են վկայում արխիվային փաստաթղթերը, որոնք ներառված են «Նոյյան երկրի հրեաները» գրքում, որը հրատարակվել է Հայաստանի հրեական համայնքի կողմից 2020 թվականին: Գիրքը լույս է տեսել երեք լեզուներով՝ ռուսերեն, անգլերեն և հայերեն։ Եվ մինչ որևէ բան պնդելը, լավ կլիներ, որ ադրբեջանցի քաղաքական գործիչներն ու քարոզիչները գոնե այդ գրքի փաստաթղթերին ծանոթանան։ Ինչ վերաբերում է Հայաստանի հրեական համայնքին որպես ամբողջություն, ապա նրա պատմությունը, անշուշտ, ոչ պակաս հարուստ է, քան Ադրբեջանի Կրասնայա Սլոբոդայի պատմությունը (մինչ 1990-ականների սկզբին լեռնային հրեա մեծահարուստների հայտնվելը, Կրասնայա Սլոբոդան, ընդհանուր առմամբ, անգամ ադրբեջանական ստանդարտներով խուլ տեղ էր):
Բայց, կրկնում եմ, լավ կլինի, որ Բաքվում հայերին այլատյացության և հակասեմիտիզմի մեջ մեղադրողները ծանոթանան փաստաթղթերին, որպեսզի անհեթեթություններ չխոսեն։ Ինչ վերաբերում է «կեղծ հրեական համայնքին», ապա Հայաստանում նման երեք համայնք կա, և բոլորն էլ իրական են։ Այդ մասին Ադրբեջանի նախագահին կարող էին տեղեկացնել նրա օգնականները, որպեսզի նա չխայտառակվի սխալ խոսելով։ Օրինակ Հայաստանի կրոնական հրեական համայնքը գլխավորում է ՀՀ գլխավոր ռաբբի Գերշոն Մեիր Բուրշտեյնը, ում համար ռուսերենի և իդիշի հետ մեկտեղ հայերենը մայրենի լեզու է։
Վերադառնալով Ադրբեջանի ղեկավարի ելույթին` ուզում եմ հատուկ նշել հետևյալ հատվածը. «Ադրբեջանցիների հետ Հայաստան կոչվող տարածքում այլ ժողովուրդներ են ապրել, որոնք աստիճանաբար վտարվել են այնտեղից»։ ՄԳԻՄՕ-ի շրջանավարտն ու առավել ևս պատմական գիտությունների թեկնածուն պետք է իմանա, որ առաջին հերթին Հայաստանը պարզապես տարածք չէ։ Հայաստանը հնագույն, յուրահատուկ մշակույթ և հարուստ պատմություն է։ Երկրորդ հերթին, երբ առաջ է մղվում «այլ ժողովուրդների աստիճանական վտարման» մեղադրանքը, ապա այդ պնդումը պետք է ապացուցվի։ Վերջապես, երրորդը, տագնապալի է հենց «Հայաստան կոչվող տարածք» արտահայտությունը։ Անմիջապես հարց է ծագում. ուրեմն ինչի՞ է պատրաստվում Ադրբեջանը՝ Հայաստանի հետ հաշտությա՞նը, թե՞ նրա կործանմանը։ Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանի նախագահի այն հայտարարություններին, թե «դարեր շարունակ այստեղ (Ադրբեջանում) տարբեր ժողովուրդներ ապրել են եղբայրության և բարեկամության մեջ», և «այդ ավանդույթը պահպանվել է այսօր», ես ուզում եմ հարցնել, թե այս դեպքում որտե՞ղ են դարեր շարունակ այդտեղ ապրած ասորիներն և հայերը։
Եզրափակելով կցանկանայի նշել հետևյալը: Պատմությունը կարելի է վերաշարադրել այնքան, որքան ցանկանում եք: Բայց հարցերը մնում են, և անհնար է խոսել Բաքվի հանդուրժողականության և բազմամշակութայնության ավանդույթների մասին: Եվ հետո. նման սադրիչ նյութերը պատիվ չեն բերում ո՛չ STMEGI-ին, ո՛չ էլ նրանց, ովքեր ներկայացրել են այդ հրապարակումը:ջ
