Ու՞ր կտանի Փաշինյանի նոր խաղը Թուրքիայի հետ
Iarex.ru-ն գրում է, որ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի առաջին հեռախոսազրույցը բուռն մեկնաբանությունների տեղիք է տվել փորձագիտական հանրության շրջանում։ Հիշեցնենք, որ հուլիսի 11-ին Փաշինյանը հեռախոսով շնորհավորել էր Էրդողանին Կուրբան Բայրամի տոնի առթիվ, իսկ նա փոխադարձ շնորհավորանքներ էր հղել Փաշինյանին Վարդավառի՝ Տիրոջ Պայծառակերպության տոնի կապակցությամբ։ Մամուլում հաճախ որպես «սենսացիոն» ներկայացվող այս իրադարձությունն իրականում բնական տեսք ունի։Այն բանից հետո, երբ Անկարան և Երևանը սկսեցին հատուկ ներկայացուցիչների մակարդակով հարաբերությունների կարգավորման համար երկխոսություն, թուրք փորձագետները սկսեցին խոսել երկու երկրների ղեկավարների հնարավոր անձնական հանդիպման մասին։ Ավելի վաղ Թուրքիայի ԱԳ նախարար Մևլյութ Չավուշօղլուն ընդգծել էր, որ «նման նախաձեռնությունը գալիս է հայկական կողմից», ընդ որում, ճիշտն ասած, նա նախատեսում էր այդ ակցիայի անցկացման նախապայման՝ շեշտը դնելով Զանգեզուրի միջանցքի բացմանը Երևանի համաձայնության վրա։ Կստացվի՞ դա, կա՞ն արդյոք արդեն նման պայմանավորվածություններ՝ դեռևս հայտնի չէ։
Միևնույն ժամանակ, հայ փորձագետներն ուշադրություն են դարձնում հետաքրքիր նրբություններին։ Նրանք պնդում են, որ հեռախոսային կապը համաձայնեցվել է «որպես կարգավորման գործընթացի մաս»։
Հետաքրքիր է նաև այն, որ Փաշինյանի և Էրդողանի կայքերում տեղադրված տեղեկատվական հաղորդագրությունները նույնական են, ինչը թույլ է տալիս ենթադրել, որ դրանք համակարգված են եղել։ Թեև նմանատիպ հրապարակումները, օրինակ, ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ Փաշինյանի հեռախոսային շփումների մասին, հաճախ տարբերվում են քաղաքական շեշտադրումների առումով։
Այսպիսով, Փաշինյանը սկսել է իր խաղը թուրքերի հետ։ Իդեալական զարգացման դեպքում այդ խաղը Անկարայի առաջարկած Բաքվի մասնակցությամբ եռանկյունու ընդհանուր համալիրից պետք է մեկուսացնի Թուրքիայի հետ հարաբերությունները, հայ-թուրքական հարաբերությունների զարգացումը վերածի անկախ արտաքին քաղաքական ուղվածության երկու երկրների համար։ Դա հասկանում է նաև Անկարան՝ որոշակի քայլեր զարգացնելով Երևանի ուղղությամբ։ Այդ առումով որոշ հայ փորձագետներ մատնանշում են «այդ գործընթացի զարգացման խորքային գործոնները, որոնք կարող են կապված լինել արևմտահայ սփյուռքի շահերի հետ»։
Երևանի պետական համալսարանի արևելագիտության ֆակուլտետի դեկան Ռուբեն Մելքոնյանի կարծիքով «Հայաստանի իշխանությունները բավականին բարդ խաղի մեջ են մտել ամենաթույլ մեկնարկային պայմաններով, քանի որ պարտված իշխանություն են, չունեն լծակներ և բանակցությունների հիմք ինչ-որ զիջումների հասնելու համար, մյուս կողմից նրանք մշտապես զիջողի դերում են»։ Բայց կարող է լինել նաև այն, որ Թուրքիան դադարեցնի Երևանի հետ հարաբերությունների կարգավորման գործընթացը կապել ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի արդյունքների հետ և սկսի կառուցել նոր տեսակի հարաբերություններ՝ հաշվի առնելով նաև հայկական շահերը։
Պատահական չէ, որ Հայկական հիմնադրամների միության և «Սուրբ Պիրգիչ հայկական հիվանդանոց»-ի հիմնադրամի նախագահ Պետրոս Շիրինօղլուն ասել է, որ Էրդողանի և Փաշինյանի հեռախոսազրույցը «մեծ հաճույքով և ուրախությամբ է ընդունվել Թուրքիայի հայ համայնքում, և որ երկու երկրների միջև հարաբերությունների կարգավորման ներկա գործընթացը մեծ նշանակություն ունի անցյալի վերքերը բուժելու, նախապաշարմունքների հաղթահարման և ընդհանուր ապագայի ճանապարհին նոր մթնոլորտ ստեղծելու առումով»։
Սա ոչ բոլորին է հասկանալի և Հայաստանում մարդկանց սրտով չէ։ Փաշինյանը ռիսկի է դիմում հասկանալով, որ շատ դժվար է լինելու վերաձևավորել ընդդիմությանը, ապահովել ավելի լայն հանրային համախմբում Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորման համար։ Ավելին, այն զգացողությունն է, որ նա նաև զուգահեռ կուրս է վարում՝ միաժամանակ արդիականացնելով հայ-ռուսական հարաբերությունները։
Նման բանաձևը ստեղծում է Արևմուտքի մասնակցությամբ լայն քաղաքական և դիվանագիտական մանևրի պատրանքային տեսք։ Սկզբունքորեն, նման դիվանագիտությունը ևս կյանքի իրավունք ունի, սակայն այն պահանջում է մեծ հմտություն և զգալի տարբեր ռեսուրսներ։ Թուրքական ուղղությամբ Փաշինյանը քարտ բլանշ կարող է ստանալ միայն Էրդողանի կողմից լուրջ զիջումների կամ պատմական փոխզիջումների դեպքում։ Այդ ժամանակ էլ այդ գործընթացները կարող են անհրաժեշտ աջակցություն ստանալ հայ հանրության կողմից։ Տեսականորեն դա հնարավոր է, բայց ինչ-որ արտաքին խաղացողի ակտիվ մասնակցության դեպքում։ Այս փուլում, այս իրավիճակում, դժվար թե դա շահավետ լինի Թուրքիայի համար։ Այլ բան է, եթե խաղի մեջ մտնի Արևմուտքը, բայց դա իրատեսական է միայն որոշակի աշխարհաքաղաքական պայմաններում, այն դեպքում, եթե Ուկրաինայից հետո սկսվի Անդրկովկասի համար պայքարը։
Բոլորի համար քաղաքական փոփոխությունների ամենացանկալի տարբերակը, իհարկե, հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորումն է առանց նախապայմանների։ Դա դեռ չի ստացվել, թեև ազատ մանևրելու ժամկետը բոլորի համար էլ սահմանափակ է։
