Պատրաստվում են Ադրբեջանի հետ թեկուզ վատ խաղաղության.Միգուցե մինչև գարուն իրավիճակը փոխվի, կամ միգուցե սահմանին նորից ռազմական բախումներ սկսվեն
Ng.ru-ն գրում է, որ Սանկտ Պետերբուրգում ԱՊՀ պետությունների ղեկավարների ոչ պաշտոնական գագաթնաժողովում Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը վեց ամսվա ընթացքում առաջին անգամ հանդիպել են։ Նախկինում նրանք բանակցություններ էին վարել հուլիսի 15-ին Բրյուսելում։ Կողմերը չեն բացառել, որ 2024 թվականի սկզբին կկարողանան խաղաղության պայմանագիր կնքել, որին Հարավային Կովկասը սպասում է ավելի քան 30 տարի։ԱՊՀ երկրների ղեկավարների ոչ պաշտոնական գագաթնաժողովի նախօրեին Հռոմի պապ Ֆրանցիսկոսը Հայաստանին և Ադրբեջանին խաղաղության կոչ է արել։ «Թող դրան նպաստեն մարդասիրական նախաձեռնությունները, տեղահանվածների օրինական և ապահով տուն վերադարձը, ինչպես նաև յուրաքանչյուր համայնքի կրոնական ավանդույթների և պաշտամունքի վայրերի նկատմամբ փոխադարձ հարգանքը», - ասել է Պապը Սուրբ Ծննդյան տոնի առթիվ կաթոլիկներին և բարի կամքի բոլոր մարդկանց ուղղված իր ուղերձում:
Բացի այդ, ՌԴ Պետդումայի համապատասխան հանձնաժողովի նախագահ Լեոնիդ Կալաշնիկովն ասել է, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը մեկ քայլ են հեռու խաղաղության համաձայնագրի ստորագրումից։ «Ես սա կասեմ, այն իրադարձությունները, որոնք տեղի ունեցան և ի վերջո հանգեցրին ստեղծված իրավիճակին, ճիշտ զարգացան։ Միայն երեք տարածաշրջանային հարևաններ պետք է բանակցեին՝ Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը։ Ես միշտ այս մասին խոսել եմ»,- ընդգծել է քաղաքական գործիչը։ Միաժամանակ Կալաշնիկովը նշել է, որ Երևանը պետք է բարելավի հարաբերությունները Բաքվի և Անկարայի հետ, քանի որ նրանք նրա հարևաններն են։
Ճիշտ է, ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը պարզաբանել է, որ չի նախատեսվում ոչ Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարների երկկողմ հանդիպում, ոչ էլ եռակողմ ձևաչափ հանդիպում՝ Վլադիմիր Պուտինի մասնակցությամբ։ Այնուամենայնիվ, նրանք հնարավորություն ունեցան շփվելու ԱՊՀ գագաթնաժողովի շրջանակներում։ Օրինակ Պավլովսկում շրջագայության ժամանակ, մինչ բոլորը լսում էին էքսկուրսավարին, Ռուսաստանի ղեկավարը ինչ-որ բան էր պատմում իր հայ գործընկերոջը՝ միաժամանակ ակտիվ ժեստիկուլացիա անելով։ Ալիևը նույնպես ողջունեց Փաշինյանին, սակայն, որպես վերջին միջոց և առանց տեսանելի հաճույքի։ Եթե նա գրկել էր մյուս գործընկերներին կամ պարզապես ջերմորեն ժպտում էր նրանց, Հայաստանի վարչապետի դեպքում կարծես թե չէր էլ նայում նրան։
Մինչդեռ Ադրբեջանի իշխանությունները խաղաղության պայմանագրի տեքստի վերաբերյալ իրենց առաջարկները փոխանցել են Հայաստանին։ Ինչպես ասել է ադրբեջանական դիվանագիտության ղեկավար Ջեյհուն Բայրամովը, Բաքուն դրանց վրա աշխատել է մոտ մեկ ամիս։ Միաժամանակ նա ընդգծել է, որ իրատեսորեն ու լավատեսորեն է նայում բանակցային գործընթացին։ «Միևնույն ժամանակ, երբ մենք խոսում ենք խաղաղության պայմանագրի մասին, պետք է հասկանանք, որ այն ամեն ինչ 100%-ով չի լուծի,- նշել է Բայրամովը,- դա կարող է դառնալ երկրների միջև սկզբունքներ սահմանող համաձայնագիր, որը հիմք է ստեղծում նորմալ բարիդրացիական հարաբերությունների համար: Ադրբեջանական պետությունը կձեռնարկի իր հնարավորության բոլոր քայլերը»։
Սպասվում է, որ նրա հանդիպումը հայ գործընկեր Արարատ Միրզոյանի հետ կկայանա 2024 թվականի սկզբին ԱՄՆ-ում։ Միևնույն ժամանակ, Երևանն ավելի վաղ առաջարկել էր զորքերը դուրս բերել հայ-ադրբեջանական շփման գծից, և դրանով իսկ մեծացնել կողմերի վստահությունը միմյանց նկատմամբ։ Բաքուն մերժել է պատճառաբանելով, որ դեռ չկա խաղաղության պայմանագիր կամ որոշված սահման, ինչը նշանակում է, որ հայկական բանակը կարող է հարձակվել Ադրբեջանի տարածքի վրա։
Մինչդեռ, հայկական տարբեր գնահատականներով, 2021-2022 թվականներին Ադրբեջանը օկուպացրել է Հայաստանից 50-ից 127 քառակուսի կմ տարածք։ Չնայած դրան, Հայաստանի խորհրդարանի նախագահ Ալեն Սիմոնյանն ասել է, որ հանրապետությունը կարող է համաձայնել սահմանազատումն ու սահմանագծումը տարանջատել խաղաղության պայմանագրի ստորագրումից։ Նրա խոսքով սահմանը գծելու համար կարող են տարիներ պահանջվել, իսկ երկրին հնարավորինս շուտ խաղաղություն է պետք։
«Առաջին հերթին Ադրբեջանն ակնկալում է, որ Հայաստանը կհամաձայնի իր բոլոր պայմաններին, քանի որ ինքն է հաղթողը։ Այդ մոտեցումը գերիշխում էր ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո երեք տարի։ Միևնույն ժամանակ, Բաքուն արդեն վեցերորդ անգամ է ուղարկում իր պահանջները Երևան»,- ng.ru-ին ասել է Չարլզի համալսարանի դոկտորանտ Բահրուզ Սամադովը։ Նրա խոսքով, Ադրբեջանի իշխանությունների համար իդեալական տարբերակը կլինի Զանգեզուրի միջանցքի բացումը և ադրբեջանցիների վերադարձը Հայաստան։ Սակայն վերջին շրջանում արևմտյան միջնորդների ազդեցության տակ Բաքվի ճնշումը նվազել է։ Այսպես, տեղական լրատվամիջոցները դեռ գրում են ՀՀ Սյունիքի մարզով Նախիջևան տանող ճանապարհի մասին, սակայն երկրի ղեկավարությունը դադարել է պնդել դա։
«Միևնույն ժամանակ, Ադրբեջանի տեսակետից, խաղաղության պայմանագիրը պետք է ներառի կետ, որտեղ ասվում է, որ Հայաստանը երբեք որևէ պահանջ չի ներկայացնի Լեռնային Ղարաբաղի հարցում, - ասել է Սամադովը,- այս կերպ վերջնական հաղթանակը կհաստատվի: Այսօր դա ավելի շատ խորհրդանշական նշանակություն ունի, քանի որ դժվար թե հայերը երբևէ վերադառնան Ղարաբաղ։ Միևնույն ժամանակ, Բաքուն չի ցանկանում խաղաղության պայմանագրում նշել սահմանի գծման մասին, քանի որ այդ հարցում դեռևս կան բավականին վիճելի հարցեր»։ Այսպես, փորձագետը նշել է, որ Ադրբեջանը Հայաստանից ակնկալում է յոթ անկլավների վերադարձ, բայց ինքը չի հայտարարում, որ ցանկանում է ինչ-որ բան վերադարձնել։ Դա վերաբերում է նաև այն տարածքներին, որոնք նախորդ երկու տարիներին անցել են ադրբեջանական բանակի վերահսկողության տակ։ Ապագայում դա կարող է դառնալ Երևանի վրա ճնշման լծակ եւ Բաքվի անվտանգության երաշխիքներից մեկը։
Օրբելի կենտրոնի փորձագետ Ջոնի Մելիքյանը կարծում է, որ վերջին երեք տարիների ընթացքում Ադրբեջանի հետ բանակցություններում Հայաստանի հիմնական ձեռքբերումները եղել են գերիների փոխանակումը և Զանգեզուրի միջանցքի հարցի գոնե մասնակի փակումը։ Սակայն նա ընդգծել է, որ նույնիսկ այս դեպքերում առաջընթացը բավականին փոքր է եղել։ Ադրբեջանում դեռևս մոտ 25 մարդ գտնվում է բանտում, և բոլոր հաղորդակցությունների ապաշրջափակումը դեռ լրջորեն չի քննարկվել։ «Եթե ի վերջո Բաքուն և Երևանը ստորագրեն խաղաղության պայմանագիր, ապա այն պետք է պարունակի անվտանգության երաշխիքներ։ Միևնույն ժամանակ, այն, ինչ այժմ քննարկում են կողմերը, հիշեցնում է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի համատեղ հայտարարության ավելի թեթև տարբերակը։ Դրանում կարելի է ֆիքսել միայն գործերի իրական վիճակը, իսկ սահմանի, առևտրի և մնացած ամեն ինչի հետ կապված հարցերը կլուծվեն հետո։ Միգուցե մինչև գարուն իրավիճակը փոխվի, կամ միգուցե սահմանին նորից ռազմական բախումներ սկսվեն»,- նշել է Մելիքյանը։
ՄԳԻՄՕ-ի կովկասյան սեկտորի ղեկավար Վադիմ Մուխանովը կարծում է, որ հակամարտող կողմերն ավելի մոտ են փաստաթղթի ստորագրմանը, քան երկու-երեք ամիս առաջ, սակայն հիմքեր չկան ակնկալելու, որ բանակցությունները հունվարին կպսակվեն հաջողությամբ։ «Բանակցությունների ընթացքի վրա ազդել են Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած աշնանային իրադարձությունները և Հայաստանի իշխանությունների հռետորաբանության փոփոխությունը։ Բայց Երևանի պաշտոնական դիրքորոշումը դեռևս չի պաշտպանվում հայ բնակչության զգալի մասի կողմից։ Փաշինյանը անհանգստացած է, որ համաձայնագրի ստորագրումը կարող է հանգեցնել իր հրաժարականի,- կարծում է Մուխանովը,- այսպիսով, նա փորձում է ժամանակ շահել իր համաքաղաքացիներին համոզելու համար»: Ըստ փորձագետի Փաշինյանը չի կարող հրաժարվել բանակցություններից, քանի որ Բաքուն ցանկանում է ստանալ փաստաթուղթը և պատրաստ է հարկ եղած դեպքում դիմել ուժի, իսկ Երևանը չունի բավարար ռեսուրսներ իր անվտանգությունն ապահովելու համար: Հայաստանի վարչապետը հետնապահի դերում է, և այդ կարգավիճակով կարող է ազդել միայն շարժման արագության, բայց ոչ ուղղության վրա։
