Եվրամիությանը Հայաստանի անդամակցությունը հեչ պետք չէ, իսկ ինչու է Փաշինյանը գնում դեպի Եվրոպա և ուր է դա տանում
Հայաստանի ցուցադրական շրջադարձը Ռուսաստանից վերջին երկու շաբաթվա ընթացքում զգալիորեն ակտիվացել է: Անդրկովկասյան այդ երկրի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը շարունակում է ՀԱՊԿ-ի հետ հարաբերությունների բացակայության պարզաբանումները, սպառնալով՝ դե յուրե ֆորմալացնել Երևանի դուրս գալը այդ կազմակերպությունից «եթե հարցերը չլուծվեն», գրում է iz.ru-ն։Այսպիսով, Հայաստանի ղեկավարությունն ակնհայտորեն ակնկալում է Մոսկվայից որոշակի քայլեր ձեռնարկել իրավիճակը կարգավորելու համար։ Այդ մոտեցումը, հավանաբար, պայմանավորված է նրանով, որ Երևանը կարծում է, որ Ռուսաստանի կողմից կոշտ գործողությունները Հայաստանին կտան հարաբերությունների հետագա դեգրադացիայի հարցում գործելու ազատություն։
Մինչդեռ Ռուսաստանի իշխանությունները սպասողական մոտեցում են ցուցաբերում Փաշինյանին թողնելով ինքնուրույն որոշել ՀԱՊԿ կառույցում իր երկրի մասնակցության ճակատագիրը։
«Մենք իսկապես կցանկանայինք, որ մեր հայ գործընկերները իրենք որոշեն, թե ինչպես են ուզում շարունակել ապրել և ինչպես են ուզում փոխադարձ հիմունքներով իրականացնել այն համաձայնագրերը, որոնք մեզ կապում են տարբեր ինտեգրացիոն կառույցներում», - ասել է Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը Անթալիայի դիվանագիտական ֆորումի արդյունքներով մամուլի ասուլիսում։
ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովն էլ հիշեցրել է, որ ՀԱՊԿ-ի աշխատանքը սահմանող փաստաթղթերում այնպիսի ռեժիմ, ինչպիսին է «սառեցված անդամակցությունը», պարզապես դե յուրե գոյություն չունի։
Սակայն մինչ օրս Երևանը, որը փետրվարի 23-ին հայտարարեց ՀԱՊԿ-ում իր մասնակցության սառեցման մասին, հարաբերությունները խզելու իրավական պարտավորեցնող որևէ քայլ չի ձեռնարկել։ Չնայած դրան, Հայաստանի խորհրդարանը չի բացառում, որ ապագայում Փաշինյանը կոնկրետ քայլեր կձեռնարկի Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները փլուզելու համար։
«ՀԱՊԿ-ից և նրանից ակնկալվող օգնությունից ոչ ճիշտ սպասումներ են ձևավորվել փոխադարձ պարտավորությունների հարցում։ Սակայն նույնիսկ այս դեպքում կողմերը չպետք է ձեռնարկեն այնպիսի քայլեր, որոնք կարող են հանգեցնել ՀԱՊԿ-ից Հայաստանի դուրս գալուն։ Կարծում եմ, որ Հայաստանի իշխանությունները, շարունակելով իրենց քայլերը, կարող են ոչ միայն դուրս գալ այդ կազմակերպությունից, ինչի մասին բացահայտ ասվում է, այլ նաև, ընդհանուր առմամբ, էապես վատթարացնել հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ, ինչը, իհարկե, չի համապատասխանում հայ ժողովրդի հավաքական շահերին»,- ասել է Հայաստանի Ազգային ժողովի պատգամավոր, «Պատիվ ունեմ» խմբակցության քարտուղար Տիգրան Աբրահամյանը։
Խորհրդարանականի խոսքով իր ներկայացրած քաղաքական ուժի համար Մոսկվայի հետ հարաբերությունների փլուզման ուղղությունը, որին հետևում է Փաշինյանը, ակնհայտ էր դեռ 2018 թվականից:
Փորձագետները նշում են, որ գործընթացներում մեծ դեր է խաղում Եվրամիության ազդեցությունը, որի նպատակն է նվազեցնել Ռուսաստանի ազդեցությունը Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում։
«Եվրոպան ձգտում է նվազեցնել Ռուսաստանի և Իրանի ազդեցությունը տարածաշրջանում։ Եվ այդ քաղաքականությունն է իրականացնում Փաշինյանը։ Հետևաբար, մեծ հավանականությամբ կարելի է ասել, որ ՀԱՊԿ-ից դուրս գալն արդեն օրակարգում է։ Խոսքը, սակայն, այլ ինտեգրացիոն նախագծերի, օրինակ ԵԱՏՄ-ի հետ կապերը խզելու մասին չէ։ Այդ քայլից Երևանի կորուստների փոխհատուցումը Եվրամիությանը շատ ավելի կարժենա, քան ՀԱՊԿ-ից դուրս գալը»,- «iz.ru»-ի հետ զրույցում ասել է քաղաքագետ Հրանտ Միքայելյանը։
Նման մոտեցումները հայաստանյան քաղաքական դաշտում միանշանակ աջակցություն չեն գտնում։ «Ամենավատ կանխատեսումներն են իրականանում:Փաշինյանն իր արտաքին քաղաքականությամբ Ռուսաստանի և Արևմուտքի գլոբալ պատերազմը տեղափոխում է Հայաստան: Հասկանու՞մ եք, թե դրանից ինչ է ստացվելու։ Արևմուտքը փորձում է Հայաստանի միջոցով ընդլայնել հակառուսական ճակատը: Իսկ դա կործանարար կլինի Հայաստանի համար»,- անցած շաբաթ ճեպազրույցում ասել է «Հայաստան» ընդդիմադիր խմբակցության ներկայացուցիչ, Դաշնակցություն կուսակցության վարչության անդամ Արմեն Ռուստամյանը։
Հայաստանը ցույց է տալիս իր դժկամությունը՝ տեսնելու Ռուսաստանին որպես միջնորդ Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների կարգավորման հարցում։ Հենց չճանաչված Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության և 2023 թվականին Ադրբեջանի զինված ուժերի ռազմական գործողությունից հետո նրա ինքնալուծարման խնդիրն է դարձել այն թեման, որի շուրջ Երևանը մեղադրանքներ է կառուցում Մոսկվայի դեմ։
Հայկական կողմը կարծում է, որ Ռուսաստանը, իբր, չի կատարել իր պարտավորությունները ՀԱՊԿ-ի գծով, ինչպես նաև 2020 թվականին ստորագրված համաձայնագրով։
Միևնույն ժամանակ, Մոսկվայի, Երևանի և Բաքվի միջև պայմանավորվածություններ ձեռք բերելուց հետո Փաշինյանը հայտարարեց, որ ճանաչում է Ալմա-Աթայի հռչակագիրը, որը ենթադրում է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը միութենական հանրապետությունների սահմաններում ԽՍՀՄ փլուզման ժամանակ։ Այդ մեկնաբանությունը, զուգորդված այն փաստի հետ, որ ԼՂՀ-ն չի ճանաչվել անգամ Հայաստանի կողմից, չճանաչված հանրապետության շուրջ հակամարտությունը դարձնում է Ադրբեջանի ներքին գործ։ Ըստ այդմ, դա ՀԱՊԿ-ի իրավասության գոտի չէ։
Այնուամենայնիվ, Հայաստանը պաշտոնապես ձգտում է Բաքվի հետ խաղաղ բանակցությունները փոխանցել Եվրոպայի պատասխանատվության դաշտ։
Վերջերս Բեռլինում կայացել են երկկողմ բանակցություններ Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործնախարարների միջև։
Այնուամենայնիվ, հռետորական մակարդակում երկրները համաձայնություն կնքելու պատրաստակամություն չեն ցուցաբերում։ Մասնավորապես, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը երկու երկրների գլխավոր դիվանագետների հանդիպման ժամանակ հաշվի առնել Ռուսաստանի դիրքորոշումը, դիմել է ԱՄՆ-ին և Ֆրանսիային ասելով, որ «լավ է հասկանում , թե ինչ է կատարվում»։ Եվրախորհրդարանը դիտարկում է նաև Բաքվի դեմ պատժամիջոցների կիրառման հնարավորությունը ռազմական նոր էսկալացիայի դեպքում, ինչը դրական ֆոն չի ավելացնում խաղաղության գործընթացին։
Հայ քաղաքական գործիչների հայտարարությունները նույնպես բացառում են արագ համաձայնությունների հասնելու հնարավորությունը:
«Հայաստանը երբեք չի համաձայնել Ադրբեջանին իր տարածքում որևէ միջանցքի հասանելիություն տրամադրել։ Մենք ցանկանում ենք ապաշրջափակել Հարավային Կովկասի հաղորդակցությունը երկրների ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության հիման վրա»,- Անթալիայի դիվանագիտական ֆորումում ասել է Հայաստանի խորհրդարանի փոխխոսնակ Ռուբեն Ռուբինյանը։
Հայաստանում Եվրոպայի հետ մերձեցման ցանկությունը բացատրվում է բացառապես նրա անվտանգության ապահովման աղբյուրների որոնմամբ, ինչը պայմանավորված է Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների ճգնաժամով։
«Բացի Ռուսաստանից, ՀԱՊԿ-ի շրջանակներում անվտանգության ոլորտում փոխգործակցություն չի եղել կազմակերպության այլ անդամների հետ։ Իսկապես, կա ճգնաժամ Ռուսաստանի հետ հարաբերություններում, այդ ճգնաժամը կապված է սկզբում անվտանգության և Ղարաբաղի շուրջ խնդիրների ամբողջ համալիրի հետ, իսկ հիմա՝ նաև Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների պատճառով։ Այդ խնդիրները մնում են, և Հայաստանը ստիպված է անվտանգության այլ ձևեր փնտրել հետխորհրդային տարածքից դուրս»,- «iz.ru»-ին ասել է Երևանի Կովկասի ինստիտուտի տնօրեն Ալեքսանդր Իսկանդարյանը։
Դա նաև հանգեցնում է Հայաստանի «բոլոր հնարավոր վայրերից զենք գնելու» քաղաքականությանը։ «Եթե դա ինչ-որ մեկին խանգարում է, ապա դա նրանց խնդիրն է»,- ասաց ՀՀ Ազգային ժողովի նախագահ Ալեն Սիմոնյանը։
Այս համատեքստում ուշագրավ է Սիմոնյանի մեկ այլ հայտարարությունը Եվրամիության հետ հարաբերությունները խորացնելու Հայաստանի պատրաստակամության մասին. «Մենք պատրաստ ենք, միանշանակ։ Մեր ցուցանիշներով մենք ժողովրդավարության ավելի բարձր մակարդակ ունենք, քան ԵՄ որոշ անդամներ։ Պետք է մտածել այդ ուղղությամբ, բայց պետք չէ շտապել ու կտրուկ քայլեր ձեռնարկել»,- ասել է նա:
Այդ հայտարարությունը շատ առումներով կարելի է անվանել պոպուլիստական, քանի որ Բրյուսելը չի խոսում Բրյուսելի և Երևանի միջև հարաբերությունների որևէ ինստիտուցիոնալացման մասին։ Դրա վրա ուշադրություն են դարձրել նաև հայ քաղաքագետները։
«ԵՄ-ին Հայաստանի անդամակցության հեռանկարը շատ մշուշոտ է։ Եվրամիությանը Հայաստանի անդամակցությունը պետք չէ: Նրանց ուղղակի պետք է, որ Հայաստանը չանդամակցի ռուսամետ միավորումների»,- ասել է Հրանտ Միքայելյանը։
Միևնույն ժամանակ, Հայաստանի ղեկավարությունը բավականին ակտիվ աշխատում է Բրյուսելի հետ այդ համագործակցությունը խորացնելու և ավելի առարկայական դարձնելու ուղղությամբ,-«iz.ru»-ի հետ զրույցում ասել է պատգամավոր Տիգրան Աբրահամյանը։
«Այստեղ խնդիրը ԵՄ-ի կամ եվրոպական որևէ երկրի հետ Հայաստանի հարաբերությունների խորացումը չէ։ Դա չպետք է տեղի ունենա Ռուսաստանի հաշվին, հատկապես աշխարհաքաղաքական տարբեր կենտրոնների առճակատման արդյունքում։ Ես անձամբ կարծում եմ, որ երկկողմ հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ և բազմակողմ ձևաչափերի (ԵԱՏՄ, ԱՊՀ, ՀԱՊԿ) հարաբերությունները ոչ թե պետք է սառեցվեն կամ կասեցվեն, այլ փոխակերպվեն, դրանք պետք է ավելի ճկուն և արդյունավետ դարձնել»,- կարծիք է հայտնել հայ քաղաքական գործիչը։
Ինչ էլ որ լինի, Երևանը Մոսկվայի հետ հարաբերությունների դեգրադացիայի ուղղություն է սահմանել և ակտիվորեն իրականացնում է այդ քաղաքականությունը։ Եվ դա, ի վերջո, կարող է հանգեցնել ավելի վատ փուլի երկու երկրների համար, թեև որոշ փորձագետներ արդեն իսկ ներկայիս հարաբերությունները այդպիսին են համարում:
