Առաջիկա ամիսները, գուցեև շաբաթները, մեզ համար կարող են լինել մեծագույն և անդառնալի կորուստների ժամանակաշրջան
Ազգային-ժողովրդավարական բևեռի խորհուրդը հայտարարություն է տարածել. «Ներկայումս Հայաստանի Հանրապետությունը հայտնվել է ճակատագրական ճամափաբաժանի առջև: Առաջիկա ամիսները, գուցեև շաբաթները, մեզ համար կարող են լինել մեծագույն և անդառնալի կորուստների ժամանակաշրջան:Հայ-թուրքական, այսպես կոչված, «խաղաղության դարաշրջանի» բանակցությունները մեր նորագույն պետականության ամենահանցագործ քաղաքական գործընթացն են: Անընդունելի է ոչ թե հռչակված նպատակը, այլ՝ այն խաբկանքը, որն առկա է դրան տանող ուղու մեջ: Ավելի՛ն, գործընթացի զարգացման դեպքում մենք, ոչինչ չստանալով, ողջ ազգով կարող ենք հայտնվել պղծված անցյալի, պարապ ներկայի և անապագա հայրենիքի փաստի առջև:
Այդ առիթով մի քանի դիտողություն.
1. Թուրքիայի Հանրապետությունը դե յուրե չի ճանաչել Հայաստանի Հանրապետությունը: Այսինքն՝ միջազգային իրավունքի տեսանկյունից, Թուրքիայի համար ԳՈՅՈԻԹՅՈՒՆ ՉՈՒՆԻ Հայաստանի Հանրապետություն իրավական սուբյեկտ:
2. Իրավական ճանաչում չկա, քանի որ Թուրքիան չի ուզում Հայաստանի վրա տարածել միջազգային իրավունքից բխող որոշակի պարտավորություններ: Եթե Թուրքիան իսկապես անկեղծ է Հայաստանի հետ բարիդրացիական հարաբերություններ հաստատելու իր ձգտման մեջ, առաջին հերթին պիտի դե յուրե ճանաչում շնորհի Հայաստանի Հանրապետությանը, հաստատի դիվանագիտական հարաբերություններ, նոր միայն մտածի որևէ փաստաթուղթ ստորագրելու մասին:
3. Թուրքիայի նպատակը զանազան քաղաքական հայտարարությունների մեջ «Հայաստանի և Թուրքիայի սահման» կամ «հայ-թուրքական սահման» ձևակերպումների ամրագրումն է, որի միջոցով մոտ ապագայում օրինականացվելու է անօրինական, Հայաստանի Հանրապետության տարածքի զավթման հետևանքով առաջացած, այսպես կոչված «սահմանը»:
4. Թուրքերն այսօր Հայաստանի դավաճանական ղեկավարությունից կորզում են հայտարարություններ, հնարավոր է նաև փաստաթղթեր, որոնցով վաղը փորձ են անելու այդ ամենը ներկայացնել նախկին ՍՍՀՄ-Թուրքիա սահմանը՝ որպես Հայաստանի Հանրապետության և Թուրքիայի Հանրապետության սահման, և այդ սահմանի անուղղակի ճանաչում: Թուրքիայի այդ դիրքրոշումը կապ չունի այն իրողության հետ, որ Հայաստանի Հանրապետությունը երբևէ որևէ պահանջ չի ներկայացրել Թուրքիային:
Անկարան լավ է հասկանում, որ հայ-թուրքական դե յուրե սահմանը չի որոշվել երկկողմ փաստաթղթով, հետևաբար չի կարող փոփոխության ենթարկվել երկկողմ փաստաթղթով: Թուրքերը պարզապես ոչնչի դիմաց ուզում են Հայաստանից ստանալ հրաժարում սեփական իրավունքներից՝ վաղը դրանով երրորդ երկրներին լռեցնելու համար:
Միաժամանակ, իհարկե, Հայաստանի Հանրապետության` միջազգայնորեն ճանաչված իրավական սահմանները` Հայաստանի Հանրապետության իշխանության շնորհիվ` մեծապես նվազեցնելու և նոր սահմաններն օրինականացնելու առաջնային նպատակ են հետապնդում։
5. Այս բանակցություններով Թուրքիան Հայաստանի Հանրապետությունը դարձնում է դաշնակից՝ Հայաստանի Հանրապետության շահերի դեմ իր պայքարում: Այլ խոսքերով` Հայաստանը սիրով և կամովին գնում է ինքնասպանության։
6. Հայաստանի Հանրապետությունը ո՛չ դե ֆակտո, ո՛չ էլ, առավել ևս, դե յուրե չի վերահսկում, այսպես կոչված, հայ-թուրքական սահմանը: Մի շարք հայ-ռուսական երկկողմ, ինչպես նաև ԵԱՏՄ որոշ բազմակողմ փաստաթղթերով, այն հանձնված է ոչ միայն ռուսական կողմի իբրև պաշտպանությանը, այլև` վերահսկմանը (контроль, control): Այսինքն` առանց այդ փաստաթղթերի չեղարկման, կամ գոնե փոփոխության, Հայաստանը ԻՐԱՎՈՒՆՔ չունի որոշելու վերոհիշյալ «սահմանի» անցակետերի աշխատակարգը:
Հետևաբար, եթե ՀՀ իշխանություններին այդքան հուզում է երրորդ երկրների քաղաքացիների շահերի պաշտպանությունը, որը բնավ Հայաստանի հարկատուների հաշվին ապրող պաշտոնյաների պարտականությունների մեջ չի մտնում, ներկայացնել որպես մեծ հաջողություն, ապա պետք է ստորագրվի եռակողմ, ընդամենը միջգերատեսչական աշխատանքային փաստաթուղթ՝ Հայաստանի և Թուրքիայի համապատասխան գերատեսչությունների վարչության պետերի մակարդակով և սահմանը վերահսկող կառույցների ներկայացուցիչների մասնակցությամբ, որով առանց երբևէ հիշատակելու «հայ-թուրքական սահման» ձևակերպումը, կհստակեցվի Ախուրյան-Դողուկապի երկաթուղային և Մարգարա-Իգդիր ցամաքային անցակետերի աշխատակարգը:
Հայաստանի զիջումները Թուրքիային բացարձակապես միակողմանի են։
Ստանալիքը` փաստացիորեն ոչինչ, եթե անգամ Հայաստանը Թուրքիայի տարածքով ազատ բեռնափոխադրումների իրավունք ստանա: Միաժամանակ Հայաստանի զիջումներն ու պատմական աննախադեպ կորուստները անշրջելի են, իսկ իբրև թե ձեռքբերելիքը` շրջելի:
Թուրքիան ցանկացած ժամանակ, որևէ պատրվակով, կարող է կրկին փակել անցակետերը կամ այնպիսի կարգ սահմանել, որը փակին հավասար կլինի: Սակայն Հայաստանի կողմից սեփական տարածքից իրավականորեն հրաժարումը առհավետ փաստ կմնա։
Այս գործընթացից շահում են Թուրքիան, Ռուսաստանը և Ադրբեջանը: Կորցնում են Հայաստանը, Վրաստանը, Իրանը և Հնդկաստանը:
Դավիթ Անհաղթը ժամանակին մեկ այլ սահմանի մասին ասել է. «Ինչպե՞ս կարող է գիտելիքը սահման ունենալ, երբ տգիտությունն անսահման է»»:
