1990-ական թթ. պատմությունը ցույց է տվել, որ Ադրբեջանի հետ պետք է հարաբերվել ուժով. Աղդամի ճանապարհի բացումը կբերի ավելի աղետալի հետևանքներ. «Փաստ»
«Փաստ» օրաթերթը գրում էՀումանիտար աղետ, ցեղասպանության ռեալ վտանգ, Արցախում վիճակը վատթարանում է ժամ առ ժամ: Տեղի են ունենում քննարկումներ, հանդիպումներ, սակայն Արցախը Հայաստանին կապող ճանապարհի բացմանն այս ամենը որևէ կերպ չի նպաստում: Քաղաքագետ Ստեփան Հասան-Ջալալ յանը «Փաստի» հետ զրույցում անդրադառնում է ամենաթարմ քննարկմանը՝ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի նիստին:
«Քաշաթաղի փակված միջանցքի բացման հարցով ՄԱԿ-ում քննարկում է եղել նաև 2022 թ.-ի դեկտեմբերի 21-ին, բայց ինչպես այն ժամանակ, այս անգամ ևս որևէ գործնական արդյունք չարձանագրվեց: Երկու նիստի ժամանակ էլ ելույթ ունեցողներն ուղղակի կոչ արեցին, որ պետք է միջանցքը բացվի և այլն: Սակայն այդ կոչերի մեջ մեկ առանձնահատկություն եմ ցանկանում ընդգծել՝ թե՛ նախորդ, թե՛ այս նիստի ժամանակ առանձին պետություններ էին, որ հիշատակեցին Ադրբեջանի անունը: Մեծ մասը խոսեց անդեմ, առանց որևէ կոնկրետացման: Այն ժամանակ թիրախային խոսել են Նորվեգիան, Իռլանդիան, ԱՄՆ-ն և Ֆրանսիան, այս անգամ՝ ԱՄՆ-ն, Ֆրանսիան և Մալթան: Նրանք Ադրբեջանին կոչ ուղղեցին միջանցքը բացելու մասին»,-ասում է քաղաքագետը:
Կարծիք է հայտնում՝ ՄԱԿ-ի և միջազգային որևէ կառույցի կողմից տեղի ունենալիք քննարկումների, ընդունվող փաստաթղթերի առնչությամբ չպետք է որևէ հույս և վստահություն ունենալ: «ՄԱԿ-ի Արդարադատության միջազգային դատարանը 2023 թ.-ի փետրվարի 23-ին որոշում է կայացրել, Ադրբեջանը կատարե՞ց այդ որոշման պահանջը: Ընդ որում, ՄԱԿ-ի կանոնադրության համաձայն, Արդարադատության միջազգային դատարանի որոշումները պարտադիր ենթակա են կատարման: Արցախի պատմությանը ծանոթ լինելով՝ կարող եմ ասել հետևյալը. պատմությունը չի հիշում մի դեպք, առնվազն 1918 թ.-ից սկսած, երբ աշխարհի քաղաքական քարտեզի վրա հայտնվել է Ադրբեջան անունով կեղծ կազմավորումը, որ այն իր կողմից ստորագրված որևէ փաստաթղթի պահանջ, հատկապես Արցախի ու Հայաստանի առնչությամբ, կատարի: Այդպիսի փաստ արձանագրված չէ: Իրենք ընդունում են միայն ուժի լեզուն: Իմ դիտարկմամբ, Քաշաթաղի փակված միջանցքը հնարավոր է լինելու բացել ուժային ճանապարհով, ուժով պետք է վերականգնել Արցախի և Հայաստանի Հանրապետությունները միմյանց կապող միջպետական մայրուղու բնականոն երթևեկությունը»,-նշում է Հասան-Ջալալյանը:
Վերջին շրջանում մամուլում պարբերաբար հրապարակումներ են հայտնվում Ակնայի (Աղդամի) ճանապարհի գործարկման մասին: Պաշտոնական հաստատում այս լուրերին չի տրվում: «Եթե ընդունենք, որ դա ճիշտ է, չնայած այդ լուրերին խիստ վերապահմամբ եմ մոտենում, այդ ճանապարհի բացումը և այդտեղով տարբեր բնույթի մատակարարումներ ստանալը հանգեցնելու է առանց այն էլ ճգնաժամային վիճակի ավելի աղետալի հետևանքների: Ադրբեջանն աշխարհին, միջազգային հանրությանը ցույց է տալու, որ մարդիկ հոժարակամորեն օգտվում են այս ճանապարհից, այսինքն՝ ինտեգրացիան տեղի է ունենում, որևէ խնդիր չկա, մեր քաղաքացիները շփվում են մեզ հետ, երկխոսությունն առկա է, մարդիկ առևտուր են անում: Ադրբեջանը սա ծառայեցնելու է իր հետապնդած նպատակների սպասարկմանը: Նշվում է, որ դրանից հետո Քաշաթաղի միջանցքն ամբողջովին կամ էլ մասնակի կբացվի: Նման բան Ադրբեջանը թույլ չի տալու: Գուցե մեկ-երկու օր այն բացվի, բայց այդ ճանապարհը չի գործելու»,- շեշտում է մեր զրուցակիցը:
Ընդգծում է՝ ճանապարհի բացումը կամ փակումն ընդամենը մարտավարական խնդիրներ են, մինչդեռ ստրատեգիական առումով թուրք-ադրբեջանական տանդեմն ունի մեկ նպատակ՝ վերացնել Արցախում և Հայաստանում բնակվող հայ ժողովրդին և տիրանալ Արցախի և Հայաստանի Հանրապետության տարածքներին: «Սրանք իրենց ստրատեգիական նպատակներն են: Նրանք այս մասին ասում են բազմաթիվ խողովակներով: Ադրբեջանն ու Թուրքիան ընդունել են Շուշիի հռչակագիրը: Այն իր բովանդակությամբ ուղղված է Արցախի և Հայաստանի Հանրապետությունների և հայ ժողովրդի դեմ: Իրենց ռազմավարական խնդիրը «Մեծ Թուրան» ծրագրի կյանքի կոչումն է: Պետք է ելնենք հետևյալ մեկնակետից՝ պատմությունը, նաև մեր նորագույն՝ 1990-ական թթ. պատմությունը ցույց է տվել, որ Ադրբեջանի հետ պետք է հարաբերվել ուժով, և տեսեք, թե մեր խնդիրներն ինչպես են լուծվելու»,- ասում է քաղաքագետը:
Այս ծանր օրերին նաև Արցախի ներքաղաքական իրավիճակն է շատերին անհանգստանալու առիթ տալիս: Նախագահի հրաժարականի մասին լուրեր, հետո հերքումներ, փոխադարձ մեղադրանքներ: Քաղաքագետի կարծիքով, ստեղծված ներքաղաքական ճգնաժամը սպառնում է Արցախի պետականությանը: «Արցախի պետականությունը 1990-ականներին ստեղծված պետականությունը չէ: Արցախը Հայկական լեռնաշխարհի այն եզակի վայրերից մեկն է, որտեղ պետականությունը երբեք չի դադարել, ամեն դեպքում վերջին 1500 տարվա պատմությունն է դա հուշում: Այդ պետականությունը ունեցել է տարբեր դրսևորումներ՝ թագավորության, իշխանության, մելիքության, Ղարաբաղի հայոց ազգային խորհրդի, Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի՝ որպես խորհրդային տիպի պետականություն, և Արցախի Հանրապետության: Կարծում եմ, որ հիմա այդ պետականության անընդհատությունը վտանգված է: Արցախի Հանրապետության՝ Սահմանադրության ուժով պետականությունը պահպանելու համար այսօր կա երկու հիմնական ինստիտուտ՝ նախագահի ինստիտուտը և խորհրդարանը: Բայց Արցախի Սահմանադրությունն ուժեղ նախագահական իշխանություն ենթադրող փաստաթուղթ է: Այսօր հիմնականում նախագահն է պատասխանատու պետականության պահպանման, շարունակականության համար»,-հավելում է Հասան-Ջալալյանն՝ ընդգծելով, որ ներկայում Արայիկ Հարությունյանը կարևոր անելիք ունի ճգնաժամի հաղթահարման հարցում:
«2023 թ. փետրվարի 23-ին Արցախի կառավարության նիստում Արայիկ Հարությունյանը հայտարարել է. «Անձինք անցողիկ են, իսկ հայ ժողովրդի (ներառյալ՝ արցախյան հատվածի) պայքարն ու ազգային շահերը՝ հավերժական: Մենք այստեղ ենք՝ մեզ վստահված ժամանակահատվածում ապահովելու այդ պայքարի շարունակականությունը և ազգային շահերի պաշտպանությունը: Ով այդ ճանապարհից շեղվի, կստանա պետական ու ժողովրդական պատիժ պետական ու ազգային դավաճանության համար»: Կարծում եմ, ըստ էության, նա խոսել է իր մասին, որպես մի բարձրաստիճան պաշտոնատար անձի, որը շեղվել է Արցախի Հանրապետության ազգային, պետական շահերի պաշտպանության ճանապարհից: Հարությունյանը 2020 թ. մայիսի 21-ին Շուշիում երդվել է «ապահովել Արցախի ինքնիշխանությունը, անկախությունը, տարածքային ամբողջականությունը և անվտանգությունը»:
Այս բառերին պետք է վերաբերվել ամենայն պատասխանատվությամբ, սրանք ոչ թե գեղարվեստական, այլ նախագահի համար պարտավորություն և պատասխանատվություն ենթադրող ձևակերպումներ են, որոնք տեղ են գտել Արցախի մայր օրենքի մեջ: Հիմա հարցեր՝ Արայիկ Հարությունյանը, որպես Արցախի Հանրապետության նախագահ, կարողացե՞լ է պահպանել իր երդումը, կարողացե՞լ է հանդիսանալ սահմանադրական չորս պահանջների երաշխավորը: Պատասխանը հստակ է՝ չորս պահանջներից առնվազն երկուսի երաշխավորումը Արայիկ Հարությունյանը կատարելապես ձախողել է: Նա չի կարողացել հանդիսանալ Արցախի Հանրապետության անվտանգության և տարածքային ամբողջականության երաշխավորը: Քաղաքակիրթ երկրներում երկրի ղեկավարն իր գործառույթների կատարման մեջ ձախողելու դեպքում հեռանում է: Արայիկ Հարությունյանի հետագա պաշտոնավարումը վնասում է Արցախի Հանրապետության ազգային, պետական շահերին: Ուստի, Արցախի Հանրապետության բոլոր քաղաքական ուժերը և քաղաքացիները պետք է հրատապ կարգով սկսեն նրան պաշտոնանկ անելու գործընթացը»,-եզրափակում է քաղաքագետ Ստեփան Հասան-Ջալալյանը:
