Հայաստանը չունի նավթ և գազ.Ինչի վրա է հիմնված Հայաստանի էներգետիկան
Iarex.ru-ն գրում է, որ ի տարբերություն իր աշխարհագրական հարևանների, ներառյալ նրանց, որոնց հետ հարաբերությունները դժվար թե կարելի է անվանել «բարիդրացիական», Հայաստանը չունի նավթ և գազ։ Սակայն հետխորհրդային տարիներին երկրին հաջողվեց հասնել որոշակի հավասարակշռության ազգային էներգետիկ համակարգում, ինչը տեղի բնակիչները համարում են իրենց գլխավոր ձեռքբերումներից մեկը, և դա հատկապես հաշվի առնելով այն խորը էներգետիկ ճգնաժամը, որի մեջ «ընկավ» երկիրն անկախություն ձեռք բերելուց անմիջապես հետո։Վառելիքի և էներգետիկայի տեխնոլոգիաների զարգացման ինստիտուտը պատմել է, թե ինչպես է դա տեղի ունեցել, և ինչու է այս հավասարակշռությունը մնում շատ փխրուն:
Հայաստանի էներգետիկ արդյունաբերությունը որպես արդյունաբերություն առաջացել է անցյալ դարասկզբին Ողջի գետի վրա հիդրոէլեկտրակայանի կառուցմամբ։ Դա տեղի է ունեցել 1903 թվականին, և դրան հաջորդել են այլ հիդրոէլեկտրակայաններ։ Ավելի ուշ՝ 60-ական թվականներին, կառուցվել են ջերմաէլեկտրակայաններ, որոնք Հայաստանը դարձրել են ԽՍՀՄ-ի առաջին լիովին էլեկտրաֆիկացված հանրապետությանը։ Բայց, թերևս, այդ երկրի համար գլխավոր իրադարձությունը Մեծամորի ատոմակայանի կառուցումն էր, որը սկսվեց 60-ականների վերջին, իսկ արդեն 1976 թվականին շահագործման հանձնվեց առաջին էներգաբլոկը։ Չորս տարի անց՝ երկրորդը։ Այս առումով Հայաստանը դարձավ տարածաշրջանային «ռահվիրա», քանի որ Հարավային Կովկասում ոչ ոք չուներ ատոմակայան։
Եվ ամեն ինչ լավ կլիներ, բայց 1988 թվականին Սպիտակում տեղի ունեցած տխրահռչակ երկրաշարժից հետո ատոմակայանում աշխատանքները դադարեցվեցին։ Բանն այն է, որ ԽՍՀՄ-ում նոր էր տեղի ունեցել դժբախտ պատահար Չեռնոբիլում, և իշխանությունները չէին ցանկանում, որ հերթական վթարը տեղի ունենա իրենց տարածքում։ Ուստի որոշվեց անվտանգություն խաղալ և «սառեցնել» ատոմակայանը, թեև ատոմակայանում երկրաշարժի սեյսմիկ ազդեցության հետ կապված խախտումներ չէին հայտնաբերվել։ Սակայն ատոմակայանը դադարեց աշխատել, ինչը երկրում անցումային դժվարին ժամանակների հետ մեկտեղ ծանր ճգնաժամ առաջացրեց։
Ատոմակայանը «ապասառեցվեց» արդեն 90-ականներին, ավելի ճիշտ 1993 թվականին։ Բոլոր ոլորտներում ծանր ճգնաժամի հետ կապված երկրում իրավիճակը ինչ-որ կերպ շտկելու համար միակ ընդունելի լուծումը Հայկական ատոմակայանի շահագործման վերսկսումն էր։ 1993-1995 թվականներին համալիր աշխատանքներ են տարվել սեյսմիկ իրավիճակի հետագա ուսումնասիրության ուղղությամբ և հիմնավորվել է ատոմակայանի վերագործարկման և հետագա շահագործման հնարավորությունը։ Ամեն ինչ լավ է անցել, և ՄԱԳԱՏԷ-ի փորձագետները թույլ են տվել ատոմակայանը վերագործարկել։
Այս պահին Հայկական ատոմակայանը բաղկացած է երկու էներգաբլոկից՝ JJER-440 տիպի ռեակտորներով։ Էներգաբլոկների դրվածքային հզորությունը 407,5 ՄՎտ է, նախագծային ծառայության ժամկետը 30 տարի։ Ատոմակայանը կարևորագույն նշանակություն ունի երկրի էներգետիկ համակարգի համար, նրա մասնաբաժինը շահագործվող էլեկտրաէներգիայի արտադրության մեջ կազմում է մոտ 40%:
Հայաստանի իշխանությունները միաժամանակ ծրագրում են ընդլայնել ատոմային էներգիայի օգտագործումը երկրում։ Այդ մասին գարնանը խոսել էր վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը։ Նա նշել էր, որ դա պետք է բարձրացնի Հայաստանի էներգետիկ անվտանգությունը, ինչի կապակցությամբ ընթանում է Հայկական ատոմակայանի երրորդ էներգաբլոկի շինարարությունը։
«Մենք զարգացնում ենք արտադրական հզորությունները, իրականացնում ենք ենթակայանների և էլեկտրահաղորդման գծերի լայնածավալ վերակառուցում, կառուցում ենք Հայաստան-Իրան և Հայաստան-Վրաստան բարձրավոլտ գծեր»,- ասել է Փաշինյանը խոստանալով Հայաստանը դարձնել տարածաշրջանային էներգետիկ արդյունաբերության եզակի կենտրոն։
Միևնույն ժամանակ, երկիրը շարունակում է մեծապես կախված մնալ ներկրվող էներգառեսուրսներից, ինչը բացասաբար է անդրադառնում նույն անկախության վրա։ Պաշտոնական տվյալներով 2017-2021 թվականներին Հայաստանը կարողացել է առանց ներկրվող էներգառեսուրսների բավարարել իր էներգետիկ կարիքների առավելագույնը 33,7 %-ը, անգամ ատոմակայանն է աշխատում ներկրվող ուրանով։ Այլ կերպ ասած, երկրի էներգետիկ ռեսուրսների երկու երրորդը գալիս է հարևաններից: Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի տվյալներով Հայաստան ներկրվող գազի 87,5 %-ը գալիս է Ռուսաստանից, 12,5 %-ը Իրանից։ Այդ դեպքում ի՞նչ էներգետիկ, կամ այլ անկախություն մասին կարող է խոսք լինել:
Իհարկե, իշխանությունները փորձում են զարգացնել էներգիայի վերականգնվող աղբյուրները, բայց ամեն ինչ սխալ է ընթանում։ Չնայած արևոտ ու լեռնային Հայաստանն, իհարկե, ներուժ ունի։ Բացի այդ, երկար ժամանակ է ինչ մեկ այլ ատոմակայանի կառուցման մասին է խոսվում, նույնիսկ բանակցություններ են ընթանում տարբեր երկրների, այդ թվում՝ ԱՄՆ-ի հետ։ Թերևս, վերջին իրադարձությունների լույսի ներքո, ամեն ինչ ավելի արագ ընթանա, բայց հայերը, ինչպես միշտ, պետք է գործեն հետահայացք նետելով հարևանների վրա։
