Անդրկովկասում մեծ պատերազմ է նախապատրաստվո՞ւմ.Իրանի դիրքորոշումներն ավելի հայանպաստ են ստացվում, քան բուն Հայաստանի իշխանությունների գործողությունները
rossaprimavera.ru-ն «Անդրկովկասում մեծ պատերազմ է նախապատրաստվո՞ւմ» վերնագրով հոդվածում գրում է, որ մի կողմից` Իրանի, մյուս կողմից` Ադրբեջանի ու Թուրքիայի միջև հակասությունները վաղուց են կուտակվել։ Ղարաբաղում պատերազմի ավարտից անմիջապես հետո Ադրբեջանն ու Թուրքիան սկսել են պարբերաբար համատեղ զորավարժություններ անցկացնել։ Միայն 2021 թվականի սեպտեմբերի ընթացքում Անկարան և Բաքուն անցկացրել են առնվազն չորս համատեղ զորավարժություն։ Վերոնշյալը, գուցե, նորմալ ժամանակներում սուր արձագանքներ չառաջացներ, բայց Ղարաբաղյան պատերազմից հետո Իրանը խիստ մտահոգված է, որ աշխարհաքաղաքական կոնֆիգուրացիան փոխվում է հենց իր սահմանին, և Թուրքիայի դիրքերն արագորեն ամրապնդվում են։Թեհրանը իր հերթին խոշոր զորավարժություններ է սկսել Ադրբեջանին սահմանակից երկրի հյուսիսային շրջաններում։ Զորավարժությունների ծավալը զգալի էր, և դա տպավորություն է թողել Բաքվի վրա։ Իրանի և Թուրքիա-Ադրբեջան տանդեմի սրումը հանգեցրել է տարածաշրջանի և հարևան երկրների դիրքորոշումների հետագա բևեռացմանը։ Ադրբեջանի բարեկամ Պակիստանն է սկսել ավելի մերձեցման գործընթաց։ Հնդկաստանն ակտիվացել է՝ ի պատասխան ադրբեջանա-պակիստանյան մերձեցման։ Փորձագետները նշում են, որ Հնդկաստանն ու Իրանը հետաքրքրված են Հայաստանով անցնող «Պարսից ծոց-Սև ծով» և «Հյուսիս-հարավ» տրանսպորտային միջանցքներով։ Ներկայումս ամենացավոտ խնդիրներից մեկը Ադրբեջանից Նախիջևան ցամաքային միջանցքի խնդիրն է. հարցն այն է, թե ո՞ւմ «միջանցքի» նախագիծն է իրականացվելու։
Դեռևս 2021 թվականի մայիսին Իրանը նշել է իր «կարմիր գծերը» տարածաշրջանում։ Նշվել է, որ հանրապետությունը չի հանդուրժի սահմանների փոփոխություններ հարևան երկրներում։ Այսինքն, Իրանը փաստացի անընդհատ զգուշացնում է Թուրքիա-Ադրբեջանի տանդեմին, որ չի հանդուրժի Սյունիքի մարզի մի մասի բռնի զավթումը Զանգեզուրի միջանցքի ստեղծման համար։ Թեհրանը հիմքեր ունի մտադրությունների նման կոշտ ձևակերպման համար. Ադրբեջանի ղեկավարը նախկինում հայտարարել էր, որ եթե Հայաստանը չհամաձայնի միջանցքի ստեղծմանը, ապա Ադրբեջանը, այնուամենայնիվ, ուժով կստանա այն։ Այսինքն, ռազմական գործողություններ կսկսի Իրանի հետ սահմանին։ Իրանագետ Կարինե Գևորգյանի կարծիքով, Զանգեզուրի միջանցքի ստեղծման գաղափարն այն կաթիլն է, որը լցրել է Թեհրանի համբերության բաժակը։ Նրա կարծիքով, Իրանը զգայուն է այդ հարցում, քանի որ այն էական վտանգ է ներկայացնում իր շահերի համար։ Միաժամանակ պաշտոնական Թեհրանի շահերը համընկնում են Հայաստանի շահերի հետ։
«Իրանի դիրքորոշման կոշտացման մյուս պատճառն էլ Ադրբեջանի պանթյուրքացումն է, որը սպառնում է իրանական Ադրբեջանում անջատողականությամբ։ Բացի այդ, Թեհրանին դուր չի գալիս Իսրայելի հետ Ադրբեջանի դաշինքը»,- ասել է նա։ Միջազգային հարաբերությունների վերլուծության կենտրոնի խորհրդի նախագահ Ֆարիդ Շաֆիևի խոսքով, 2020 թվականին Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած պատերազմից հետո Իրանը մտահոգված է և իրեն պարտված է զգում։ Զանգեզուրի միջանցքի շուրջ իրավիճակն այնքան է սրվել, որ մի շարք հայկական Տելեգրամ- ալիքներ նույնիսկ ենթադրել են, որ Իրանի արտգործնախարարի այցը Մոսկվա կապված է այն բանի հետ, որ պաշտոնական Թեհրանը Սյունիքում իր զորքերը տեղակայելու ծրագիր է մշակում։ Վերջին շաբաթվա ընթացքում իրավիճակը տարածաշրջանում էլ ավելի է բարդացել, և հակամարտող կողմերը շարունակել են բարձրացնել խաղադրույքները: Հակամարտության մեջ սկսել են ներքաշվել Անդրկովկասի հետ կապ չունեցող, բայց տարածաշրջանում սեփական շահերն ունեցող այնպիսի երկրներ, ինչպես Հնդկաստանը և Պակիստանը։
Իսկ ինչպե՞ս է Ռուսաստանը վերաբերվում ստեղծված այդ բարդ իրավիճակին։ Չէ՞ որ այնտեղ հստակ ձևավորվել են երկու հակադիր բլոկներ. մի կողմից՝ Ադրբեջանը, Թուրքիան, Պակիստանը, Իսրայելը, իսկ մյուս կողմից՝ Իրանն ու Հնդկաստանը։ Ավելին, երկու կողմերն էլ ցուցաբերում են ռազմատենչ վերաբերմունք և իրենց շահերը պաշտպանելու պատրաստակամություն։ Եթե որոշ արտաքին խաղացողների համար ձեռնտու է մեծ պատերազմ և քաոս կազմակերպել Իրանի և Ռուսաստանի կողքին (և Չինաստանին մոտ), ապա դա ակնհայտորեն ձեռնտու չէ այդ երկրներին։ Այս իրավիճակից լավագույն ելքը կլինի բանակցային ձևաչափը, որը կներառի բոլոր շահագրգիռ կողմերին, սակայն մինչ այժմ առաջարկվող սխեմաները (օրինակ՝ «3 + 3») ակնհայտորեն փակուղում են։ Տարածաշրջանում պարադոքսալ իրավիճակ է։ Մի կողմից՝ և՛ Ռուսաստանը, և՛ Իրանը խաղադրույքներ են կատարում Հայաստանի վրա. Ռուսաստանը՝ որպես տարածաշրջանում հիմնական դաշնակից, իսկ Իրանը՝ որպես Եվրոպա տարանցման տրանսպորտային նախագծի գլխավոր առաջ մղող։
Մյուս կողմից՝ բուն Հայաստանում հակառուսական տրամադրություններ են սրվում։ Հարկ է հիշեցնել, որ Հայաստանի ներկայիս իշխանությունները 2018 թվականի թավշյա հեղափոխությունից առաջ, երբ դեռ ընդդիմադիր էին, նման տրամադրություններ ունեին։ Իշխանության գալուց հետո Փաշինյանը աստիճանաբար հրաժարվել է հակառուսական կարգախոսներից, բայց, ըստ ամենայնի, չի փոխել իր տեսակետները, որոնք այժմ հնչեցնում են իր կողմից դաստիարակված արմատականները։ Այնուամենայնիվ, հենց Փաշինյանի վրա են (ինչն ինքնին առեղծվածային է) ռուսական իշխանությունները խաղադրույք կատարել, և մեծամասամբ ռուսական տեղեկատվական աջակցության շնորհիվ նա կարողացավ հաղթել արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններում։ Ինչ վերաբերում է Թեհրանի հետ հարաբերություններին, ապա եթե Հայաստանը գործեր իր ազգային շահերից ելնելով՝ Իրանը նրա համար բնական դաշնակից կլիներ։
Բայց հիմա Հայաստանի իշխանությունները փաստացի «ոտք են գցում» Իրանին՝ գործելով սեփական շահերի դեմ։ Արդյունքում Իրանի դիրքորոշումներն ավելի հայանպաստ են ստացվում, քան բուն Հայաստանի իշխանությունների գործողությունները, որոնք անառարկայական և հաշտարար քաղաքականություն են վարում Թուրքիայի և Ադրբեջանի նկատմամբ։ Բացի այդ, Թուրքիայի, Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի ազդեցությունը Հայաստանի վրա ոչ մի տեղ էլ չի կորել, քանի որ վերջին երկու երկրները բացահայտորեն հակադրվում են Իրանին և Ռուսաստանին։ Առայժմ այս գնալով սրվող իրավիճակում Մոսկվան իրական քաղաքական քայլեր չի ձեռնարկում, մինչդեռ թվում է, թե դա հրատապ է։
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
