Ռուսաստանը թույլ չի տա Հայաստանին ինքնասպանություն գործել.Երևանի քիթը ուրիշ ոչ ոք չի սրբի
Vz.ru-ն գրում է, որ Լեռնային Ղարաբաղում հերթական սրումը բառացիորեն մեկ օր գրավեց լրատվամիջոցների ուշադրությունը և կրկին լքեց առաջին էջերը։ Եվ դա զարմանալի չէ, հաշվի առնելով չափազանց հարուստ և չափազանց լարված լրատվական օրակարգը, որում մենք այժմ ապրում ենք: Քաղաքականությամբ հետաքրքրված հասարակությունը ժամանակ չունի Ուկրաինայի, Թայվանի, Իսրայելի, Էրդողանի հետ Պուտինի բանակցությունների, էներգակիրների գների և Արևմուտքի հերթական հակառուսական հարձակումների միջև այլ բանով զբաղվել։Թեմայի մեջ չընկղմված քաղաքացիների փորձերը պարզելու, թե ով ում վրա է հարձակվել հայ-ադրբեջանական դիմակայության ներկա փուլում, իրավիճակի ծայրահեղ բարդության պատճառով արագ ավարտվում են։ Ես էլ չեմ զբաղվի դրանով: Նշեմ միայն մի շատ նշանակալից պահ. հիմա երկու կողմերը՝ և՛ Բաքուն, և՛ Երևանը, դժգոհ են ռուս խաղաղապահներից, ինչի մասին խոսել են երկու երկրների ղեկավարները։ Եվ եթե ադրբեջանական կողմի պնդումները դժվար թե որևէ մեկին զարմացնեն, ապա Երևանի դժգոհությունը կարող է տարակուսանք առաջացնել։
Մինչդեռ այստեղ զարմանալու կարիք չկա, և խոսքը առանձին մանրուքների մասին չէ։ Հայաստանի հետ Ռուսաստանի հարաբերությունները վերջին տարիներին իսկապես որակական փոփոխությունների են ենթարկվել, և ի թիվս այլ բաների կորցվել է եղբայրական երկրի նկատմամբ Մոսկվայի միշտ ունեցած հովանավորչական դերը։ Գործընկերությունն ու դաշնակցային աջակցությունը մնացել են, բայց անվերապահ համակրելի հովանավորչության ժամանակներն անցյալում են, և Հայաստանը դրանում ոչ ոքի չի կարող մեղադրել, բացի իրենից:
Ռուսաստանի աշխարհաքաղաքական մեծ խաղում տարածաշրջանի, թերևս, ամենախոցելի երկիրը, բոլորից միակն էր, որ սկզբունքորեն սխալ ընտրություն է կատարել և հիմա պետք է վճարի դրա համար։ Դարեր շարունակ Արևմտյան Ասիայում լուրջ շահեր ունեցող երեք հիմնական տերությունները՝ Ռուսաստանը, Իրանը և Թուրքիան, պարբերաբար բախվել են ճակատ առ ճակատ պարզապես այն պատճառով, որ նրանց միջև առկա հակասությունները օբյեկտիվ բնույթ են կրում։ Աշխարհագրությունն իսկապես ճակատագիր է, և երեք հավակնոտ պետությունների համր էլ միշտ նեղ է եղել աշխարհի այս հատվածում:
Բայց, ինչպես երևում է, պատմության մեջ առաջին անգամ աստղերը սերտաճել են, ինչը նրանց միջև հարաբերությունների արմատական վերակառուցման հնարավորություն է տալիս։ Բոլոր երեք երկրներն էլ գլխավորում են ազգային կողմնորոշված առաջնորդները, ովքեր շահագրգռված են ամրապնդել իրենց ինքնիշխանությունը: Բացի այդ, Մոսկվայում, Անկարայում և Թեհրանում բացարձակապես հստակ գիտակցում են, որ իրենց միջև հակամարտությունների հիմնական շահառուն Արևմուտքն է, որը երբեք շանսը բաց չի թողնում բենզին լցնելու հակասությունների անընդհատ մարող կրակի մեջ։ Բացի այդ, Եվրոպային և ԱՄՆ-ին հաջողվել է ահռելի սխալ թույլ տալ՝ մեծապես վնասելով հարաբերությունները երեք երկրների հետ միանգամից, այսինքն կորցնել մանիպուլյացիայի, հրահրելու և բորբոքելու կարողության զգալի մասը։ Արդյունքում ձևավորվում են այն սկզբունքները, որոնց վրա այժմ կառուցված են հարաբերությունները Մոսկվայի, Անկարայի և Թեհրանի միջև։
Սկզբունք առաջին. Արևմուտքին հեռացնել ծովափից: Սա մեր տարածաշրջանն է, և չնայած բոլոր դժվարություններին, մենք ինքնուրույն ենք լուծելու մեր հարաբերությունները առանց դրսի մասնակցության։
Երկրորդ սկզբունքը համագործակցության ընդլայնումն ու ամրապնդումն է։ Միանգամայն ակնհայտ է, թեև հեշտ իրագործելի չէ, որ համատեղ նախագծերում շահերն այնքան սերտորեն են միահյուսվել, որ հարաբերությունների խզումը և հակամարտության անցումը տնտեսապես չափազանց ցավոտ կլինի բոլորի համար, և նվազագույնի կհասցնի բոլորի հնարավորությունները։
Երրորդ սկզբունքը բանակցություններում հակասությունների հաղթահարումն ու կոնտրագենտների շահերը հաշվի առնելու պատրաստակամությունն է։ Սա երևի ամենադժվարն է, չափազանց շատ թեմաներ ու հարցեր կան, պատմականորեն տրորել ենք միմյանց կոշտուկները և պարբերաբար կանգնել փոցխին: Սա ազդում է փոխգործակցության ձևաչափի վրա: Թերևս այստեղ հարմար է հետևյալ փոխաբերությունը. երեք երկրները կառուցում են երկարաժամկետ համագործակցություն զենքը ձեռքից բաց չթողնելով և պարբերաբար (Սիրիայում, Իրաքում կամ նույն Ղարաբաղում հաջորդ սրացումների ժամանակ) այն հանելով ապահովիչից։
Վերջինս, ի դեպ, կարելի էր նկատել հենց ներկայիս էսկալացիայի ժամանակ: Քանի դեռ Ռուսաստանը բանակցությունների սեղանի շուրջ հանգստացնում է երկու կողմերին, Իրանը (որը Մոսկվայի իրավիճակային դաշնակիցն է այս հարցում) իր զորքերը քաշել է դեպի ադրբեջանական սահման՝ ամեն դեպքում, որպեսզի Բաքվում և Անկարայում շատ չհուզվեն։ Սակայն այդ նվազագույնը չխանգարեց իրանական ռազմանավերին կիրակի օրը ժամանել Բաքու Կասպից ծովում անցկացվող Միջազգային բանակային խաղերի շրջանակներում կայանալիք «Ծովային գավաթի» մրցումներին: Ռուս զինվորական նավաստիներն այդտեղ էին արդեն մի քանի օր առաջ։
Ժամերով կարելի է խոսել տնտեսական համագործակցության մասին թե՛ «մեծ եռանկյունում», թե՛ տարածաշրջանի այլ երկրների միջև, թե որքան արագ է այն ընդլայնվում և աճում։ Թուրքիան դարձել է դեպի Ռուսաստան զուգահեռ ներմուծման հիմնական տարանցիկ հանգույցը, ինչը նրան հնարավորություն է տալիս իր տնտեսությունը դուրս բերել բարդ իրավիճակից։ Մեծ աշխատանք է տարվում տրանսպորտային ցանցի կառուցման ուղղությամբ, որը և՛ զգալի տնտեսական օգուտ կապահովի բոլոր մասնակիցների համար, և՛ կփակի ամենախնդրահարույց հանգույցների հարցը, ինչպիսին է օրինակ միջանցքը Ադրբեջանից Նախիջևան Իրանով:
Ընդ որում, զարգացող համակարգը հնարավորություն է մյուս մասնակիցների համար (այսպես ասած երկրորդ էշելոն)։ Շանս ոչ միայն սոցիալ-տնտեսական զարգացման, այլ նաև սեփական ինքնիշխանության ամրապնդման համար։ Իրավիճակը Ադրբեջանի հետ շատ ցուցիչ է: Բոլոր օգուտներով հանդերձ, որոնք դրսևորվել են նրա հարաբերությունները Թուրքիայի հետ զարգացնելուց, ինչ-որ պահից այդ հարաբերությունները սկսել են ակնհայտորեն նմանվել վասալականի, ինչը հազիվ թե գոհացնի ադրբեջանական վերնախավին։ Իրանի և Ռուսաստանի հետ նախագծերում ակտիվ ներգրավումը, մնացած դժվարություններով և հակասություններով հանդերձ, մեծացնում է Բաքվի մանևրելու ազատությունը և թուլացնում Անկարայի աքցանը:
Եվ այստեղ հարց է առաջանում. ի՞նչ տեղ է զբաղեցնում Հայաստանը այս ամբողջ շարժման մեջ։ Եվ դա այն է, որ գրեթե ոչ մի տեղ: Իհարկե, կան փորձեր: Մասնավորապես, առաջընթաց է սկսվել հանրապետության և Թուրքիայի միջև հարաբերությունների բարելավման հարցում։ Բայց ընդհանրապես Հայաստանը գործնականում անտեսանելի է այլ երկրների, հատկապես Ադրբեջանի բուռն ակտիվության ֆոնին, որոնց միշտ էլ զույգով են դիտարկել։ Եվ դա այն պատճառով, որ հայ վերնախավը և հայ հասարակությունը (քանի որ ընտրել է այս իշխանությունը) չեն գիտակցել, թե որքան անտեղի է բոլոր առումներով բազմավեկտոր մոտեցման իրենց ցանկությունը արևմտամետ համակրանքի իմաստով: Երևանը, երազելով նստել երկու աթոռի վրա, նման է սուիցիդալ հակումներով սև ոչխարի, հատկապես հիմա, երբ տարածաշրջանի մյուս բոլոր պետությունները գործում են նշված «ծովափից հեռու» սկզբունքով։
Դե, իհարկե, Ռուսաստանը թույլ չի տա Հայաստանին ինքնասպանություն գործել։ Այո՛, և Իրանին դա պետք չէ, ուստի նա նույնպես կնպաստի դրա չիրականանալուն։ Բայց ուրիշ ոչ ոք չի սրբի Երևանի քիթը։ Նրանք իրենք թույլ տվեցին, որ պետություններն իրենց որպես պատրույգ օգտագործեն ռուս-իրան-թուրքական եռանկյունու մեջ: Լավ, կորցրեցին Ղարաբաղը։ Դեռևս ոչ այնքան, բայց արդյունքն անխուսափելի է. ո՛չ Մոսկվան, ո՛չ Թեհրանը սենտիմենտալ զգացմունքներ չունեն Արցախի նկատմամբ, բայց այդ տարածքի վերադարձն Ադրբեջանին թույլ է տալիս արձակել տարածաշրջանի ամենադժվար հանգույցներից մեկը։
Բուն Հայաստանի կարծիքն արդեն ոչ մեկին հետաքրքիր չէ։ Ռուսաստանն ունի բավականաչափ լծակներ Երևանից անհրաժեշտ համակարգային լուծումներ ստանալու համար տարածաշրջանը ծրագրված ուղղությամբ զարգացնելու համար: Իսկ մնացած դեպքում Երևանը կարող է զվարճանալ, ինչպես որ հարմար է գտնում, այդ թվում հանդիպել ամենաբարձր մակարդակով ԿՀՎ տնօրենի հետ։ Դա սկզբունքորեն ոչինչ չի փոխում։
