Նոր պատերազմի հավանականություն մեզ համար.Արցախի, Զանգեզուրի և Նախիջևանի շուրջ զարգացումները փոխկապակցված են, պարունակում են անվտանգային սպառնալիքներ մեր պետական-ազգային գոյությանը
Քաղաքական վերլուծաբան Վարդան Բալյանը, որ ուշի ուշով հետևում է Նախիջևանի շուրջ զարգացումներին, գրում է.«Իլհամ Ալիևի հրամանագրով Նախիջևանի ինքնավար հանարապետությունում ստեղծվել է Ադրբեջանի նախագահի ներկայացուցչություն, իսկ նախագահի հատուկ ներկայացուցիչ է նշանակվել Ֆուադ Նաջաֆլին: Այսպիսով, կարելի է արձանագրել, որ երբեմնի կիսանկախ անկլավում այսուհետ իրականացվելու է ուղիղ նախագահական կառավարում:
Հատկանշական է, որ 47-ամյա նորանշանակ հատուկ ներկայացուցիչը Փաշա հոլդինգի նախկին աշխատակիցներից է: Ընդհանրապես, 44-օրյա պատերազմից հետո տարածքային և պետական կառավարման համակարգերի բարձրագույն բոլոր պաշտոններում նշանակումները Մեհրիբան Ալիևայի գլխավորած Փաշաևների կլանն են ներկայացնում: Այդուհանդերձ, նախիջևանյան զարգացումները ամբողջությամբ չեն տեղավորվում ներիշխանական վերաձևումների տրամաբանության մեջ: Գործ ունենք շատ ավելի լուրջ և խորքային գործընթացի հետ: Ադրբեջանում արդեն տևական ժամանակ է նախապատրաստվում են Նախիջևանի ինքնավար հանարապետության դեմոնտաժին, որ ուղեկցվում է նաև տեղակատվական-փորձագիտական դաշտում դիտարկվող քննարկումներով: Ալիևի աշխատակազմը, թիկունքում ունենալով Թուրքիայի բացահայտ ռազմաքաղաքական օժանդակությունը, վերջին շրջանում ավելի ու ավելի ակտիվորեն է հանրային-տեղեկատվական քննարկումների դաշտում շրջանառության դնում թեզը, որ Նախիջևանի ինքնավար հանրապետության կարգավիճակը որոշվում է բացառապես երկրի սահմանադրության 134 հոդվածի երկրորդ մասով, այլ ոչ Կարսի կամ Մոսկվայի պայմանագրերով:
Հրապարակայնացված իրավական հիմնավորումը հանգում է նրան, որ Ադրբեջանի վարչատարածքային կառավարման նոր համակարգում պետք է հրաժարվել տարածքային կամ որևէ այլ տեսակ ինքնավարության ռեժիմներից՝ զուգահեռաբար կայացնելով տեղական ինքնակառավարման համակարգը: Ըստ որում, համարյա բաց տեքստով խոսվում է այն մասին, որ այդ անհրաժեշտ է Արցախի և փաստացի կիսանկախ, իսկ իրականում իրանական ազդեցության գոտում հայտնված Նախիջևանի խնդիրները լուծելու համար: Այս համատեքստում առանձնահատուկ ուշադրության է արժանի նաև այսպես կոչված Զանգեզուրի միջանցքի ադրբեջանական ռազմավարական նպատակադրումը, որտեղ տնտեսական բաղարիչը ամենևին առաջնային չէ: Հիշեցնեմ, որ 44-օրյա պատերազմի ավարտից հետո Ադրբեջանը հրաժարվում է որևէ ձևաչափով քննարկել Արցախի խնդիրը՝ հայտարարելով այն լուծված, և բացառում է տարածքային կամ էթնիկ որևէ կարգավիճակի տրամադրումը արցախահայությանը:
Պնդելով, որ ազգությամբ հայ իր քաղաքացիների իրավունքների հարցը բացառապես Ադրբեջանի ներքին գործն է, որ չի կարող միջազգային կամ միջպետական բանակցությունների առարկա դառնալ՝ Ալիևը նպատակ ունի կանխել էթնիկ կամ տարածքային ինքնավարության նոր պահանջների ի հայտ գալը մյուս էթնոտարածքներում: Խոշոր հաշվով տրամաբանությունը միանգամայն հասկանալի է, քանի որ կանխատեսելի է, որ Արցախի ինքնավար կարգավիճակի, այդ թվում՝ Ադրբեջանի կազմում, հարցի քննարկումն ինքնին կարող է դետոնացնել էթնիկ-տարածքային ինքնավարությունների համար շարժումների շքերթ: Նախիջևանի տարածքային ինքնավարությունն իր հերթին պակաս խնդրահարույց չէ Ադրբեջանի և կառավարող Ալիևյան ռեժիմի համար իրանական գործոնի և նախիջևանյան անկլավի տնտեսական արտոնյալ կարգավիճակի համատեքստում:
Հայտարարված 470 հազար բնակչությամբ ինքնավարությունը ավելի քան 70 տոկոսով սուբսիդավորվում է պետական բյուջեից, և հատկացվող գումարները բազմակի ավելի են մյուս շրջանների հետ համեմատության համատեքստում: Նախիջևանին հատկացվող պետական դոտացիան որոշ դեպքերում մինչև 10 անգամ ավելի է համարժեք բնակչությամբ տարածքների համեմատությամբ, ինչը անընդհատ դժգոհությունների առիթ և կոնֆլիկտագեն աղբյուր է հանդիսանում՝ յուրատեսակ հանգած հրաբուխ, որ վաղ թե ուշ կարող է արթնանալ: Բայց խնդրի զգայունությունը և մեզ համար անվտանգային սպառնալիքի բաղադրիչը հասկանալու համար ուշադրության են արժանի այլ հանգամանքներ. Նախիջևանում Թալիբովի անհատական իշխանությանը զուգահեռ վերջին երեսուն տարիներին հաստատվել և լրջորեն ամրապնդվել էր Իրանի ազդեցությունը, որը կտրականապես դեմ է Նախիջևանում Թուրքիայի ազդեցությունը հաստատելու ալիևյան ծրագրին: Իսլամական հանրապետության վճռականությունն այդ իմաստով հստակ տեսանելի էր դեռ 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմի օրերին, երբ հոկտեմբերի երկրորդ կեսին իրանական զորքերը զրահատանկային, հրետանային զինտեխնիկայով և կամրջակապ մեքենաներով տեղակայվել էին ադրբեջանական սահմանաի երկայնքով՝ անթաքույց սպառնալով, որ Զանգեզուրով ադրբեջանա-թուրքական զինուժի ճեղքման փորձը կանխվելու է ընդհուպ ցամաքային ինտերվենցիայով: Այս ամբողջ ընթացքում ադրբեջանա-իրանական հարաբերություններում դիտարկելի սրացումները, սահմանամերձ տարածքներում ուժի ցուցադրությամբ զորավարժությունների անցկացումը, շպիոնական սկանդալները, վերջին օրերեին Բաքու-Նախիջևան ճանապարհի՝ իրանական տարածքով անցնող հատվածի արգելափակումը...
Ցանկը մեծ է և թերևս իմաստ ունի մանրամասնել առանձին գրառումով, իսկ հիմա անհրաժեշտ եմ համարում բավարարվել դիտարկումով, որ Արցախի, Զանգեզուրի և Նախիջևանի շուրջ զարգացումները փոխկապակցված են, պարունակում են տարածաշրջանային-աշխարհաքաղաքական մրցակցության ու պայքարի, այդ թվում՝ անվտանգային սպառնալիքներ մեր պետական-ազգային գոյությանը: Ակնհայտ է, որ իրավիճակն այս տեսանկյունից առաջիկայում կարող է զարգանալ սրացման միտումով, ինչն էապես մեծացնում է ռազմական էսկալացիայի ռիսկը և նոր պատերազմի հավանականությունը մեզ համար»։
