Բեղմնավորում՝ 3 մարդու ԴՆԹ-ի օգտագործմամբ.Մեծ Բրիտանիայում ծնվել են առաջին երեխաները երեք ծնողներից
Մեծ Բրիտանիայում արդեն ծնվել են առաջին երեխաները երեք ծնողներից, իրականացվել է արհեստական բեղմնավորման մեթոդը՝ կանխելու համար գենետիկ հիվանդությունների փոխանցումը, տեղեկացրել է Guardian թերթը։2015թ. Բրիտանիայի խորհրդարանը վերջնականապես հաստատել է այն օրինագիծը, որը թույլ է տալիս արհեստական բեղմնավորում կատարել երեք մարդու ԴՆԹ-ի օգտագործմամբ։ Այսպիսով, Բրիտանիան դարձավ նման գործելակերպ ներդրած առաջին երկիրը։
Ի պատասխան Guardian-ի հարցման՝ Մարդու բեղմնավորման եւ սաղմնաբանության վարչությունը (HFEA) հաստատել է, որ երկրում ծնվել են «հինգից քիչ» նման երեխաներ, սակայն կոնֆիդենցիալության նկատառումներից ելնելով՝ որեւէ մանրամասն չի ներկայացրել, նշվել է հոդվածում։
Երեք մարդու գենետիկ նյութով երեխայի ծնունդը հնարավոր է դարձել շնորհիվ նոր մեթոդի, որը հայտնի է որպես մետոխոնդրիալ դոնորություն (ՄԴՄ)։ ՄԴՄ-ում օգտագործվում են առողջ դոնոր կանանց ձվաբջիջները՝ ԱՄԲ-ի սաղմերի ստեղծման համար, որոնք չունեն վնասակար մուտացիաներ, ինչպիսին ունեն մայրերը, եւ որոնք, ամենայն հավանականությամբ, կփոխանցվեին նրանց երեխաներին։
Սաղմերում մետոխոնդրիաների հետ միավորվում են կենսաբանական ծնողների սերմնահեղուկն ու ձվաբջիջը դոնորի ձվաբջջից։ Երեխայի մեջ առկա են մոր եւ հոր ԴՆԹ-ները՝ գումարած գենետիկ նյութի ոչ մեծ քանակություն՝ մոտ 37 գեն դոնորից։
Հենց այս պրոցեսն է հանգեցրել «երեք ծնողներից երեխաներ» արտահայտության առաջացմանը, չնայած երեխայի ԴՆԹ-ի ավելի քան 99,8 տոկոսը պատկանում է մորն ու հորը։
Մեթոդն առաջին անգամ սկսել են կիրառել Մեծ Բրիտանիայում, Նյուքասլի բեղմնավորման կենտրոնում։ Աշխատանքի նպատակն է օգնել միտոխոնդրիաների մուտացիա ունեցող կանանց երեխաներ ունենալ առանց գենետիկ հիվանդությունների փոխանցման վտանգի։ Մարդիկ ժառանգում են իրենց բոլոր միտոխոնդրիաները մորից, ուստի վնասակար մուտացիաները նրանց մեջ կարող են ազդել կնոջ բոլոր երեխաների վրա։ 6 000 երեխայից մեկը տառապում է միտոխոնդրիալ հիվանդություններով։
Մարդու 20 000 գեների մեծ մասը մարմնի գրեթե յուրաքանչյուր միջուկի մեջ է։ Բայց յուրաքանչյուր միջուկի շուրջ գտնվում են հազարավոր միտոխոնդրիաներ՝ իրենց սեփական գեներով։ Ճիշտ գործելու դեպքում միտոխոնդրիաներն ապահովում են կենսականորեն կարեւոր էներգիա բջիջների համար, որոնցից բաղկացած են մեր օրգանները։ Միտոխոնդրիաները վնասող մուտացիաները, որպես կանոն, ամենից շատ վերաբերում են այն հյուսվածքներին, որոնք էներգիա են պահանջում ՝ ուղեղ, սիրտ, մկաններ եւ լյարդ։ Այդ հյուսվածքների վիճակը կարող է անշեղորեն վատանալ հիվանդ երեխայի մեծանալուն զուգընթաց։
Պրոցեսը բաղկացած է մի քանի փուլերից։ Սկզբում հոր սերմնահեղուկն օգտագործվում է հիվանդ մոր եւ առողջ դոնոր կնոջ ձվաբջիջները բեղմնավորելու համար։ Հետո միջուկային գենետիկ նյութը դոնորի ձվաբջջից հեռացվում է եւ փոխարինվում զույգի բեղմնավորված ձվաբջջի գենետիկ միջուկային նյութով։ Ստացված ձվաբջիջն ունի երկու ծնողների քրոմոսոմների ամբողջ հավաքածուն, բայց կրում է դոնորի առողջ միտոխոնդրիաները մոր արատավոր միտոխոնդրիաների փոխարեն։ Հետո այն ներդրվում է արգանդում։
Այս միջամտությունը ռիսկերից զուրկ չէ։ Վերջերս կատարված հետազոտությունները ցույց են տվել, որ որոշ դեպքերում անոմալ միտոխոնդրիաների ոչ մեծ քանակություն, որոնք անխուսափելիորեն փոխանցվում են մոր ձվաբջջից դոնորականին, կարող է բազմանալ, երբ երեխան գտնվում է մոր արգանդում։ Այսպես կոչված ռեվերսիան կամ հակառակ ընթացքը կարող է հանգեցնել երեխայի հիվանդության։
«Պատճառը, որով ռեվերսիան նկատվում է միջամտությունից հետո ծնված որոշ երեխաների, բայց ոչ ուրիշների բջիջներում, մինչեւ վերջ պարզված չէ»,- ասել է Օքսֆորդի համալսարանի վերարտադրողական գենետիկայի պրոֆեսոր Դագան Ուելսը։
Միտոխոնդրիալ մուտացիաներ ունեցող կանայք կարող են խուսափել խախտումների փոխանցումից՝ երեխա որդեգրելով կամ դոնորական ձվաբջիջներով ԱՄԲ կատարելով։ Կամ, գենետիկորեն հարազատ երեխաներ ունենալու համար կանայք կարող են սաղմերի սքրինինգ կատարել ԱՄԲ-ի համար՝ պարզելու մետոխոնդրիալ մուտացիաների առկայությունը։ Չնայած շատ դեպքերում այդ մեթոդն ադյունավետ է, այն, ավելի շուտ, իջեցնում է ռիսկը, բայց չի վերացնում այն, եւ չի կարող օգնել, եթե բոլոր սաղմերը, որոնք արտադրում է կինը, խիստ մուտացված մետոխոնդրիաներ ունեն։
Մեծ Բրիտանիան առաջին երկիրը չէ, որտեղ ծնվում են ՄԴՄ-ով երեխաներ։ 2016թ. ամերիկացի բժիշկը հայտարարել է աշխարհում առաջին երեխայի ծնվելու մասին ՄԴՄ-ի օգնությամբ, հորդանանցի կնոջ բուժումից հետո, որն ուներ մետոխոնդրիալ մուտացիաներ, որոնք առաջ են բերում մահացու հիվանդություն՝ Լեա համախտանիշ։ Մեքսիկայում իրականացված բուժումից առաջ կինը չորս անգամ վիժել էր, բայց ունեցել երկու երեխա։ Նրանցից մեկը մահացել էր վեց տարեկանում, երկրորդն ապրել էր ընդամենը ութ ամիս։
NEWS.am Medicine-
