Մեծ ցնցումներ՛ հղի ռազմական սրացման բռնկումներով «Միջին միջանցքի» շուրջ. աշխարհաքաղաքական սուր ինտրիգ
ԱՄՆ պետքարտուղարի Եվրոպայի և Եվրասիայի հարցերով օգնական Ջեյմս Օ’Բրայենը հերթական այցով այցելել է Բաքու և բանակցություններ վարել հանրապետության ղեկավարության հետ։ Նախկինում նա նմանատիպ այցով եղել էր նաև Հայաստանում ու հանդիպել վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանի հետ, գրում է svpressa.ru-ն։Ամերիկացիների մաքոքային դիվանագիտության պաշտոնական պատճառն ադրբեջանա-հայկական հարաբերությունների կարգավորմանն ուղղված Միացյալ Նահանգների միակողմանիորեն հայտարարված միջնորդական առաքելությունն է։ Իսկ իրականում Օ’Բրայենը ներկայացրել է Վաշինգտոնի նոր նախաձեռնությունը, որն է վերակազմավորել աշխարհաքաղաքական տարածքը ոչ միայն Անդրկովկասում, այլ նաև Կենտրոնական Ասիայում: Բաքվում մամուլի ասուլիսում նա կրկնել է այն, ինչ նախկինում քննարկվել էր ԱՄՆ Կոնգրեսում լսումների ժամանակ:
«Մենք շատ պարզ ենք նախագահ Ալիևի հետ, եկել է խաղաղություն հաստատելու ժամանակը։ Եվ դա ոչ միայն Ադրբեջանի, այլ նաև ողջ տարածաշրջանի ու Կենտրոնական Ասիայի խնդիրն է։
Այդ բոլոր երկրները ներկայումս արտահանում են միայն Չինաստանի կամ Ռուսաստանի տարածքով, և որպեսզի նրանք այլ ելք ունենան, պետք է աշխատեն Ադրբեջանով։ Մի երթուղին անցնում է Վրաստանով դեպի Սև ծով, բայց մյուսը՝ պոտենցիալ առումով շատ ավելի մեծ երթևեկությամբ երթուղին, կանցնի Ադրբեջանի, Հայաստանի և Թուրքիայի տարածքներով»,- հայտարարել է Օ’Բրայենը:
Այստեղ խոսքը, ավելի կոնկրետ ասած, «Զանգեզուրի միջանցքի» մասին է։ Այն Հայաստանի տարածքով անցնում է դեպի Նախիջևան և Թուրքիա, այսինքն՝ տեղավորվում է Անդրկասպյան միջազգային տրանսպորտային երթուղու մեջ, որը հայտնի է նաև «Միջին միջանցք» անունով, և որն անցնում է Չինաստանով, Ղազախստանով, Կասպից ծովով, Ադրբեջանով, Վրաստանով և նրա սահմաններից դուրս, և ունի վերջնակետ եվրոպական երկրներում։
Բայց այստեղ անմիջապես առաջանում է աշխարհաքաղաքական սուր ինտրիգ։
Փաստն այն է, որ ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմում հաղթանակից հետո նախագահ Իլհամ Ալիևն ակտիվորեն լոբբինգ է իրականացնում «Զանգեզուրի միջանցքի» համար և նույնիսկ սկսել է տրանսպորտային հաղորդակցությունները հասցնել Հայաստանի հետ սահմանին։ Բայց Երևանը չի ընդունում Բաքվի առաջարկը, առաջ դրան դեմ էր նաև Վաշինգտոնը։ Նախկինում ԱՄՆ-ը նաև չի աջակցել Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթուղու կամ Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղի կառուցմանը։ Եվ հանկարծ նման շրջադարձ: Ինչպես գրում են փորձագետները, «ԱՄՆ-ը սկսել է շտապեցնել Հայաստանին և Ադրբեջանին այդ հարցը լուծելու համար» դա կապելով կողմերի միջև արագացված խաղաղության հասնելու հնարավորության հետ։
Միևնույն ժամանակ, Բաքուն ուշադրություն է հրավիրել նաև այն փաստի վրա, որ հունիսի 12-ին Եվրահանձնաժողովը և Ղազախստանը համատեղ Աստանայում բացել են Անդրկասպյան տրանսպորտային միջանցքի համակարգող պլատֆորմը, որը նպատակ ունի Ռուսաստանը շրջանցող «Միջին միջանցքը» «արդյունավետ, մրցակցային և կայուն առևտրային երթուղի» դարձնել:
Արևմտյան փորձագետները Ղազախստանն են նշում որպես Ասիայի և Եվրոպայի միջև կապող օղակ՝ կապելով այն Ադրբեջանի տարանցիկ գործառույթի հետ։ Հենց Ղազախստան-Ադրբեջան կապն է հանդիսանում «Միջին միջանցքի» մերձկասպյան հատվածի իրագործելիության բանալին (տարեկան ավելի քան 1 միլիոն կոնտեյներ է Ադրբեջանի տարածքով տեղափոխվում Վրաստան):
Հիմա ԱՄՆ-ն է փորձում խաղի մեջ մտնել։ Նրանք փորձում են ապահովել այն, որ Կենտրոնական Ասիայից ապրանքների արտահանումը ոչ թե Ռուսաստանով ու Չինաստանով լինի, այլ այլընտրանքային ուղիներով։ Եվ դա այն դեպքում, երբ Կենտրոնական Ասիայի և Կովկասի երկրներն իրենց ապրանքներն արտահանում են հիմնականում Չինաստան և Ռուսաստան, այլ ոչ թե այլ երկրներ։ Իսկ «Միջին միջանցքն» ինքնին մեծապես նախատեսված է Չինաստանի և Եվրոպայի միջև առևտրային հարաբերությունների համար։
Այս ամենն ի՞նչ կապ ունի ԱՄՆ-ի հետ։ Առաջին հերթին նրանք մտադիր են խախտել ուժերի հավասարակշռությունը Ռուսաստանի և Չինաստանի միջև Կենտրոնական Ասիայում։ Երկրորդ հերթին արգելափակել չինական նախագիծը և «Միջին միջանցքով» արտահանել միայն բնական պաշարներ Կենտրոնական Ասիայից։ Կենտրոնական Ասիայի հետ Վաշինգտոնի առևտրի ծավալը ներկայումս փոքր է, բայց, եթե այս նախագիծն աշխատի, ապա ԱՄՆ-ի և այդ տարածաշրջանի միջև առևտրաշրջանառությունը կավելանա, ինչպես նաև կաճի Կենտրոնական Ասիայի և Կովկասի միջև երթուղային ինտեգրման կարևորությունը:
Հետևաբար, Օ’Բրայենի առաքելությունն Անդրկովկասում կարող է դառնալ միջազգային առևտրային միջանցքների համար կոշտ աշխարհաքաղաքական պայքարի ազդարար արտատարածաշրջանային լուրջ խաղացողների ներգրավմամբ։ Բացի այդ, Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցների պատճառով Չինաստանի համար արդեն գնալով դժվարանում է Ռուսաստանով ապրանքներ տեղափոխել դեպի Եվրոպա, և նա ստիպված է դիվերսիֆիկացնել ռիսկերը։ Բայց կարելի է կանխատեսել, որ դա անելն Անդրկովկասով ևս հեռու է անվտանգ լինելուց: Ուստի Չինաստանի համար խնդրահարույց է մնում Կասպից ծովով ուղիղ ճանապարհը դեպի Վրաստան կամ Թուրքիա, ապա և Եվրոպա։
Այսինքն մրցակցությունը նույնիսկ Ռուսաստանին շրջանցող առևտրային միջանցքների միջև անխուսափելիորեն կմեծանա։ Իհարկե, «Միջին միջանցքի» ներուժի գիտակցումը կարող է փոխակերպել առևտուրն ամբողջ Եվրասիայում, բայց նաև խթանել մեծ ցնցումներ հղի ռազմական սրացման բռնկումներով։ Հետևաբար, ամենայն հավանականությամբ, «Միջին միջանցքն» առայժմ կմնա ընդամենը տարածաշրջանային թղթային պլան, չնայած այն փոխկապակցված է չինական «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» ենթակառուցվածքային նախագծի տրանսպորտային ցանցի հետ։
