Զանգեզուրի միջանցք. արդյո՞ք Ռոման Տրոցենկոն շատ աշխուժորեն չի ներգրավվել աշխարհաքաղաքականության մեջ
Wek.ru-ն գրում է, որ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը, ելույթ ունենալով Աշխաբադում ավարտված կասպյան վեցերորդ գագաթնաժողովում, ասել է, որ «Զանգեզուրի միջանցքն արդեն իրականություն է դառնում»։Նախագահը նկատի է ունեցել այն անցումը, որը կապում է «մեծ» Ադրբեջանի տարածքը նրա «փոքր» մասի՝ Նախիջևանի ինքնավարության հետ, որն ավելի մեծ հողից Հայաստանի տարածքով առանձնացված էքսկլավ է:
Անցած տարիների ընթացքում Իլհամ Ալիևը բազմիցս է խոստացել, որ ադրբեջանական ժողովուրդը կվերադառնա ավելի քան 100 տարի առաջ իրենից խլված Զանգեզուր։ Ալիևը նկատի ունի այն կարճ ժամանակահատվածը, երբ Ռուսական կայսրության փլուզումից հետո Հայաստանն ու Ադրբեջանը կռվել են հենց այդ տարածաշրջանի համար։ Հետո բոլշևիկներն են եկել ու այն տվել Խորհրդային Հայաստանին։ 1940-ական թվականներին այնտեղ սկսվել են պղնձամոլիբդենային հանքավայրի մշակման աշխատանքները, որի արդյունքում էլ ծնվել է Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը, որը սկսել է արտադրել մոլիբդենի և պղնձի խտանյութեր։
Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը մոլիբդենի հիմնական համաշխարհային արտադրողներից է: Մոլիբդենը մետաղ է, որն օգտագործվում է օրինակ՝ գերձայնային ինքնաթիռների և հրթիռների գլխամասերի արտադրության մեջ։
Խորհրդային տարիներին, հասկանալի պատճառներով, գործարանի ողջ արտադրանքը գնում էր ռազմարդյունաբերական համալիրի ձեռնարկություններ, իսկ սկսած 1990-ականներից՝ կոմբինատի արտադրանքը սկսել է արտահանվել։ Այդ ձեռնարկության վերահսկիչ փաթեթը փոխանցվել է գերմանական Cronimet Gruppe ընկերությանը: Ըստ որոշ տվյալների՝ դա տեղի է ունեցել դեռ 1995 թվականին, երբ Cronimet Gruppe-ը դարձել է կոմբինատի բաժնետոմսերի 51%-ի սեփականատերը։
Ըստ մեկ այլ վարկածի՝ «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ» ՓԲԸ-ի բաժնետոմսերը 132 մլն դոլարով վաճառելու պայմանագիրը կնքվել է 2004 թվականի դեկտեմբերի 14-ին, որից հետո է ընկերության բաժնետոմսերի 60%-ը դարձել է գերմանական Cronimet Mining ընկերության սեփականությունը։ Հետո լայն հանրության սեփականությունն է դարձել ևս մեկ ուշագրավ հանգամանք:
ՓԲԸ-ի բաժնետոմսերի 12,5%-ը հայտնվել է «Զանգեզուր մայնինգ» ՍՊԸ-ի սեփականության տակ, որի հետևում կանգնած են եղել կոմբինատի ղեկավար անձինք, որոնք էլ, ըստ երևույթին, ներկայացրել են Հայաստանի այն ժամանակվա իշխանությունների շահերը։ Հենց այս շահերին էլ հարվածել է 2018 թվականի փողոցային հեղափոխության արդյունքում իշխանության եկած Նիկոլ Փաշինյանը։ Նա սկսել է Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի ակտիվ մաքրում իրականացնել Ռոբերտ Քոչարյանի «Հայաստան» դաշինքի քաղաքական աջակիցներից։
Միաժամանակ տեղի է ունեցել հիմնական սեփականատիրոջ փոփոխություն։ Cronimet Mining-ը սկսել է դուրս գալ հայկական բիզնեսից, և 2019 թվականի վերջին այլևս չի հանդիսացել կոմբինատի վերահսկիչ բաժնետեր։ Հայաստանի ձեռնարկությունների էլեկտրոնային ռեգիստրում (e-register.am) 2021 թվականի հունիսի 21-ի դրությամբ Մհեր Պոլոսկովը, Կարեն Հակոբյանը, Գուրգեն Ամբարյանը և Միխայիլ Զուրաբովն են եղել «Զանգեզուր մայնինգ» ՍՊԸ-ի բաժնետերեր: Միխայիլ Զուրաբովն, ըստ երևույթին, այն նույն Զուրաբովն է, որը եղել է Ռուսաստանի առողջապահության և սոցիալական զարգացման նախկին նախարար և Ուկրաինայում դեսպան։ Հենց նա էլ դարձել է «Զանգեզուր մայնինգ» ՍՊԸ-ի 12,5 տոկոս բաժնետոմսերի «երջանիկ» սեփականատերը։ Այդ իրադարձությունը տեղի է ունեցել 2020 թվականի փետրվարի 3-ին։
Իսկ ընդհանրապես «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ» ՓԲԸ-ում անիշխանությունը երկար չի տևել: 2021 թվականի սեպտեմբերի վերջին հայտնի է դարձել, որ «ԳեոՊրոՄայնինգ Արմենիա» ընկերության 100%-ոց դուստր ձեռնարկություն հանդիսացող «Արդյունաբերական ընկերության»-ը ձեռք է բերել Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի 60% բաժնեմասը:
Պարզաբանենք, որ «ԳեոՊրոՄայնինգ Արմենիա»-ի կառավարման գործում անմիջական մասնակցություն ունի այդ ընկերության տնօրենների խորհրդի անդամ Ռոման Տրոցենկոն, և հենց նա էլ համարվում է կոմբինատի 60 տոկոսի սեփականատերը։ Ռոման Տրոցենկոն պարզ միլիարդատեր չէ: Ի լրումն անշարժ գույքի, օդային և գետային փոխադրումների նկատմամբ հետաքրքրությունների, Տրոցենկոյին հաջողվում է «AEON» կորպորացիայի տնօրենների խորհրդի նախագահությունը համատեղել «Ռոսնեֆտի» նախագահի խորհրդականի պաշտոնի հետ։ Այսինքն նա ուղիղ մուտք ունի ամենազոր Իգոր Սեչինի մոտ, ինչն էլ անմիջապես աշխարհաքաղաքական այլ հարթության է բերում Զանգեզուրի միջանցքի շուրջ ստեղծված իրավիճակը։
Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի գնման հետ միաժամանակ Ռոման Տրոցենկոն Հայաստանի կառավարությանն է փոխանցել «Արդյունաբերական ընկերության» 25% բաժնեմասը, որի արդյունքում կառավարության մասնաբաժինը բուն գործարանում կազմել է 15%, բաժնեմասը անմիջապես հանձնվել է երկրի իշխանությունների կողմից ստեղծված հատուկ հիմնադրամին պետական գույքի եկամուտները կառավարելու համար։ Միխայիլ Զուրաբովի արձագանքն այդ գործարքին գրեթե ակնթարթային է եղել: Նախկին նախարարը պահանջել է դադարեցնել այդ գործարքը:
«Զանգեզուր Մայնինգ» ՍՊԸ-ն հայց է ներկայացրել Սյունիքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարան ընդդեմ Ռուսաստանում գրանցված «Արդյունաբերական ընկերության» և Հայաստանի վարչապետի գրասենյակի։
Սկսվել է լուրջ դատական պատերազմ բաժնեմասերի կալանքներով, որը հասել է քաղաքական հարթության, քանի որ գործարքից անմիջապես հետո Հայաստանի երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը դա անվանել է ամենաբարձր պիլոտաժի կոռուպցիա: Այս բոլոր իրադարձությունները տեղի են ունեցել Զանգեզուրի միջանցքի ստեղծման հարցում Հայաստանի և Ադրբեջանի կտրուկ ակտիվացման ֆոնին, որի հետևանքով էլ Նիկոլ Փաշինյանին սկսել են ուղղակիորեն անվանել ազգային դավաճան։ Բայց, ինչպես երևում է, 2021 թվականի աշնանից մոլիբդենի համար մղվող պատերազմում հայտնվել է ևս մեկ խաղացող։ Եվ հենց այդ խաղացողի ճակատագրից կախված կլինի ոչ միայն հակամարտող Ադրբեջանի և Հայաստանի, այլ նաև տարածաշրջանային գերտերության հավակնություններ ունեցող Թուրքիայի և Իրանի բարեկեցությունը:
